به گزارش «پایگاه خبری بورس کالای ایران» به نقل از سنا، بهره‌مندی فعالان و سرمایه‌گذاران در حوزه بازارهای مالی و کالایی از ابزارهای نوین مالی، بدون تردید در رشد و توسعه اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن کشور نیز پیامدها و اثرات مطلوبی به دنبال دارد. بورس های کالایی در واقع مکانی برای معاملات فیزیکی یا مجازی کالاهای اساسی هستند که شامل کالاهای خام  یا کالاهای اولیه می شود.

کالاهای سافت که یکی از اصلی ترین موارد قابل معامله در بورس های کالایی است شامل محصولات کشاورزی مثل گندم، قهوه، کاکائو، شکر، ذرت، دانه سویا و میوه می شود.

کالاهای سخت یا هارد به کالاهایی گفته می شود که کالاهای استخراجی را شامل می شوند مثل طلا، روغن و لاستیک.

در این بین کالاهای اصلی می توانند به گروه های دیگری نیز طبقه بندی شوند که در گروه وسیع تر به کالاهای معاملاتی بر مبنای انرژی، کشاوری، فلزات و دیگری کالاها طبقه بندی می شوند.

سرمایه گذاران در سراسر دنیا تقریبا به ۵۰ بورس کالای اصلی دسترسی دارند که در این بازارها معاملات فیزیکی و مجازی هر روز در حال افزایش است.

ابزارهای مشتقه در بازارهای کالایی یک ابزار معاملاتی است که که ارزش آن مشتق می شوند از ارزش کالا یا یک دارایی پایه، همچنین در این دسته معاملات، از تکنیک های زیادی برای افزایش سوددهی و مدیریت ریسک استفاده می کنند .

ابزارهای مشتقه در بازارهای کالا دارایی های هستند که به صورت ابزارهای مشتقه بر پایه سهام یا ابزارهای مشتقه بازارهای OTC استفاده می شوند .

با افزایش روزافزون ابزارهای معاملاتی در بورس های کالایی دنیا موسسات بین المللی مرتبط با این بورس ها با یکدیگر ادغام شده اند و شرکت های سپرده گذاری های مرکزی که وظیفه تسویه وجوه این اوراق را بر عهده دارند همگی یکپارچه شده اند.

ابزارهای مشتقه در فرم قراردادهای آتی یکی از قدیمی ترین و مشهورترین ابزارهای معاملاتی در بورس های کالایی است که این ابزارهای معاملاتی توسط دارایی های فیزیکی یا کالایی، پشتیبانی می شوند .

سال های متمادی است که کشاورزان ابزار ساده معاملاتی در بورس های کالایی را انتخاب می کنند تا از این طریق ریسک های قیمتی را مدیریت کنند.

در یک معامله ساده آتی کشاورزی، یک کشاورز به عنوان فروشنده با شریک تجاری خود که همان خریدار آتی است توافق می کند تا یک میزان معینی از به طور مثال ذرت را به کارگزار در یک تاریخ مشخص تحویل دهند در حالی که در تمام جزئیات مثل کیفیت ذرت، نرخ آن و نحوه تحویل آن نیز توافق می شود.

به این ترتیب اگر قیمت ها تا زمان تحویل افزایش یابد از سود بالقوه کشاورز کاهش می یابد.

ابزارهای مشتقه با تکنیک های مختلف سود را افزایش می دهد و ریسک را از طریق پوشش ریسک مدیریت می کند.

بر طبق این گفته، این مطالب به رابطه میان پول کالایی ساده و ابزارهای معامله پیچیده مشتقه می پردازد مثل قرادادهای آتی، سوآپ(۱۹۷۰ میلادی)( ECT ۲۰۰۳)  وقراردادهای فوروارد.

قرارداد ابزارهای مالی در سال ۱۹۷۰ میلادی توسط بورس کالای شیکاگو راه اندازی شد و به طور قابل ملاحظه ای با پیشرفت همراه شد و چشم انداز معاملات آتی بازارها را به خوبی نمایان کرد.

در سالهای نخست تشکیل بورس کالای شیکاگو، قراردادهای فوروارد یا تحویل در آینده درآن مبادله می شد اما این قراردادها اشکالات خاص خودشان را داشتند. آنها بر طبق کیفیت و زمان تحویل استاندارد نشده بودند و بازرگانان وتجار اغلب به تعهدات خود عمل نمی کردند.

 برای اجتناب از چنین مشکلاتی و به منظور سروسامان دادن به تجارت رسیدهای انبار غله و قراردادهای فوروارد، بورس کالایی شیکاگو قدم هایی را برای رسمی ساختن تجارت غله برداشت در نتیجه توافقاتی شکل گرفت که به قراردادهای آتی یا فیوچر معروف شدند.

 رشد تجارت معاملات آتی اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم با تشکیل بورس های جدید و تجارت کالاهای بیشتر از جمله پنبه، کره، کاکائو افزایش یافت. این نوع تجارت به فلزات گرانبها، محصولات مصنوع و فرآوری شده و نیز کالاهای ذخیره نشدنی نیز توسعه یافت.

 اما به مروز زمان و به اقتضای رشد صنعت و تولید و فناوری های جدید، بازارهای کالایی صرفا بر مبنای معاملات آتی نمی توانست جوابگوی نیاز تاجران و سفته بازان و سرمایه گذاران باشد.

از سوی دیگر بحران هایی نیز در اقتصاد قرن بیستم منجر به این شد که ابزارهای معاملاتی نوینی را علاوه بر قراردادهای آتی به بورسها طراحی و وارد معامله کنند. ریسک نرخ ارز، ریسک نرخ بهره و ریسک تورم از جمله عواملی بود که مبتکران بورس کالای شیکاگو را به ابتکار عملی واداشت.

بنابراین تجارت قراردادهای آتی بر مبنای اوراق قرضه خزانه داری آمریکا یکی از این ابتکارات بود. با معاملات آتی اوراق خزانه داری، عملا شرکت های بزرگ و سرمایه گذارانی که در معرض ریسک نرخ بهره قرار گرفته بودند، توانستند افسار نرخ های بهره مالی را در دست گیرند و از موجودی اوراق بهادار در مقابل شوک های نرخ بهره حمایت کنند. اکنون معاملات آتی اوراق قرضه خزانه داری در امریکا یکی از کارآمدترین قراردادهای معاملاتی آتی در دنیای تجارت است.

همچنین معاملات آتی ارز ابزار پرقدرتی به دست شرکت های در معرض ریسک نرخ ارز داد. با خرید و فروش قراردادهای آتی، شرکت ها توانستند قیمت صادرات و واردات خود را ماه ها جلوتر از تحویل حقیقی در دست بگیرند.

به عبارت دیگر، قراردادهای آتی برپایه دارایی های غیرمشهود تبدیل به ابزارهای آتی مالی شدند و بر روی اسکناس های خزانه داری امریکا، شاخص های سهام، سپرده های یورو و دلار، اوراق قرضه شهری و دیگر اسناد مالی نیز منعقد می شوند. تا سال ۱۹۸۲ میلادی معاملات آپشن یا اختیار معامله آتی نیز اجرا شدند.

 معاملات آپشن یا اختیار که در ابتدا مزایا نامیده می شدند، اساسا به سرمایه گذاران و مدیران ریسک زمانی را برای تصمیم گیری اختصاص می دادند. بدین ترتیب موفقیت قراردادهای آپشن بر مبنای معاملات آتی کشاورزی و دیگر معاملات مالی گامی بود در توسعه روزافزون این نوع ابزارهای مالی.

 اگر توسعه بازارهای کالایی کشاورزی یک قرن طول کشیده باشد بازارهای مالی سلف واختیار در کمتر از پانزده سال به تکامل رسیدند. مدیریت ریسک قیمت، تعیین کننده شکست یا موفقیت مالی تاجران و سرمایه گذاران است. بازارهای معاملات آتی و معاملات آپشن یا اختیار جهت کمک به مدیریت ریسک قیمت به وجود آمدند.

 معاملات قراردادهای آتی و آپشن برای کسانی که می خواهند ریسک قیمت را مدیریت کنند، این فرآیند را ممکن می سازد به این معنی که تامین جویان(Hedger) ریسک را به کسانی که میخواهند بپذیرند، یعنی سفته بازان(Speculator) انتقال می دهند. این چنین شرایطی، وضعیت برد- برد را به بار دارد.

  این مزیت مهم انتقال ریسک و کشف قیمت که در نتیجه ابزارهای معاملاتی آتی و آپشن به وجود آمده است در هر قسمت از جهان که تغییر شرایط بازار، ریسک اقتصادی را ایجاد کرده است، کارساز بوده است.

 

نگاهی به انواع اوراق مشتقه

 قراردادهای آتی و آپشن یا اختیار، در واقع نخستین اوراق مشتقه‌ای است که در بورس های کالایی شکل گرفته اند. بنابراین دو گونه اصلی اوراق مشتقه وجود دارند یکی قراردادهای آتی و فوروارد، دیگری قرارداد آپشن یا اختیار معامله.

قرارداد آتی موافقت نامه ای است که به موجب آن طرفین موافقت می کنند که معامله بر سر یک دارایی مالی را بنابر قیمتی از پیش تعیین شده در زمانی مشخص در آینده انجام دهند.

یک طرف با خرید دارایی مالی و طرف دیگر با فروش دارایی مالی موافقت می کند. هر دو طرف موظف به اجرای قرارداد هستند و هیچ یک از آنها نباید کارمزدی مطالبه کنند. قرارداد اختیار معامله به دارنده قرارداد اختیار می دهد (اما او را موظف نمیکند) که یک دارایی مالی را به قیمتی مشخص از طرف دیگر بخرد یا به او بفروشد.

 خریدار قرارداد باید مبلغی به فروشنده بپردازد که آن را قیمت اختیار یا حق شرط می گویند. آنگاه که اختیار معامله به دارنده اختیار این حق را می دهد که از طرف دیگری دارایی مالی بخرد، این اختیار را اختیار خرید گویند. اگر اختیار به دارنده آن، این حق را بدهد که دارایی مالی را به طرف دیگر بفروشد این اختیار را اختیار فروش می گویند.

 اوراق مشتقه به دارایی های مالی محدود نمی شوند. برخی اوراق مشتقه به کالاها و فلزات گرانبها مربوط می شوند. علاوه بر این، اوراق مشتقه ای در بورس های جهانی وجود دارند که سبدی از قراردادهای آتی یا قراردادهای اختیار معامله هستند. قراردادهای مشتقه راهی کم هزینه برای مهار کردن برخی ریسک های عمده در اختیار ناشر اوراق و سرمایه گذار قرار می دهد.

 از سوی دیگر، اختیار در قراردادهای آتی، بعد جدیدی را به مدیریت ریسک و تجارت افزوده است. اختیارها نیز مانند آتی‌ها، حمایتی قیمتی در برابر حرکت معکوس قیمت را فراهم می آورند، اما برخلاف تامین جویان قراردادهای آتی، تامین جویان قراردادهای اختیار معامله، در یک قیمت کفی یا سقفی قفل شده نیستند، بلکه می توانند از روند بازار در جهت منافع خود استفاده کنند. برای قیمت اختیار، تامین جویان می توانند هر دو گزینۀ، قیمت کیفی و قیمت سقفی را داشته باشند. به عبارت دیگری یعنی «از هر راهی که بروید، اختیار با شما است. »

 اختیار در قراردادهای آتی در اکتبر سال ۱۹۸۲ میلادی وقتی که هیات بازرگانی شیکاگو شروع به معامله اختیارهای آتی اوراق خزانه نمود، آغاز شد. آپشن ها یا اختیارها نخست به عنوان قسمتی از برنامه آزمایشی دولت ارایه شدند و موفقیت این نوع از قراردادها، راه را برای اختیار قراردادهای سلف کشاورزی و مالی و دیگر کالاها گشود.

اصول اختیار معامله

آپشن یا اختیار، زمانی را برای انتخاب کردن در اختیار قرار می دهد. خریدار یک اختیار، این حق را به دست می‌آورد اما اجباری بر او نمی‌شود، که کالای تحت معامله را چه کالای فیزیکی باشد چه اوراق بهادار و چه قرارداد آتی، تحت شرایط خاصی در بورس در برابر پرداخت اضافه ارزش بخرد یا بفروشد.

در معاملات آتی، سند تحت معامله، قرارداد آتی است. دونوع اختیار وجود دارد: اختیار یا آپشن خرید یا اختیار فروش. اختیار خرید(call option) به خریدار این حق را می دهد (اما به او اجبار نمی‌کند) که یک قرارداد آتی مشخص را به قیمت معینی در طول دوره اختیار بخرد.

 اختیار فروش(put option) به خریدار این حق را می دهد (اما به او اجبار نمی کند) که یک قرارداد آتی مشخص را به قیمت معینی در طول دوره اختیار بفروشد. قیمت قرارداد آتی که خریدار اختیار خرید، حق خریدن آن را دارد و خریدار اختیار فروش، حق فروختن آن را دارد، به عنوان قیمت اعمالی یا قیمت تمرینی شناخته می شود.

در تجارت اختیار معامله ها مهم این است که متوجه باشیم تجارت اختیار خریدها، کاملا مجزا از تجارت اختیار فروش ها، است. برای هر خریدار اختیار خرید، فروشنده اختیار خریدی وجود دارد و همچنین برای هر خریدار اختیار فروش، فروشنده اختیار فروشی موجود است.

 هم خریداران و هم فروشندگان می توانند موقعیت اختیار باز خود را در هر زمان پیش از تاریخ انقضای آن، جبران کنند.

اما فقط خریداران می‌توانند قرارداد را اعمال کنند، یعنی فقط خریداران می‌توانند یک موقعیت سلف را به قیمت اعمال اختیار بدست آورند.

 اختیار معامله را می توان در هر روز معامله، تا آخرین روز که معمولا روز پیش از انقضای حقیقی آن است، اعمال کرد. هنگامی که خریدار یک اختیار خرید، یا اختیار فروش، آن را اعمال می کند، بورسی که قرارداد در آنجا معامله شده، موقعیت سلف بازی را برای ماه قرارداد معین به قیمت اعمالی به حساب خریدار و فروشنده ثبت می کند.

 هم در مورد اختیار خرید و هم در مورد اختیار فروش، خریدار اختیار یا دارنده اختیار، باید به فروشنده اختیار اضافه ارزشی را بپردازد.

 این تنها متغیر قرارداد است و در تالار معاملاتی بورس براساس شرایط بازار، مثل عرضه، تقاضا و دیگر متغیرهای اقتصادی تعیین می‌گردد.

بورس های معتبر در زمینه معاملات فیوچر و آپشن

 با این اوصاف، رونق ابزارها و نوآوری های متمادی منجر به پیدایش ابزارهای جدید آتی شد و بورس های زیادی در دنیا نیز به منظور معاملات این ابزارها راه اندازی شدند .

از جمله بورس فیوچر بین المللی لندن که در سال ۱۹۸۲ میلادی که هم اکنون به بورس یورونکست معروف است.

بورس دویچه ترمین(یوروکس) و بورس کالای توکیو(توم کم) از جمله ۹۰ بورس فعال در زمینه ابزارهای معاملاتی فیوچر و آپشن هستند.

در این میان بورس کالای شیکاگو، ابزار آتی ارز، اوراق قرضه دلار، ابزارهای کشاورزی( ذرت، دانه سویا، محصولات سویا، گندم، گوشت خوک، پنبه، کره و شیر) ابزارهای معاملاتی بر روی شاخص های اصلی(داوجونز نزدم و اس اند پی) فلزات(طلا و نقره) را در دستور معاملات خود دارد.

بورس کالای اینترکانتیننتال: بورس فیوچر ICE ؛ یکی از نخستین بورس هایی که معاملات پترولیوم و نفتی را انجام می دهد و ابزارهای معاملاتی فیوچر نفت خام ، نفت مصرفی، گاز(سوخت دیزل) محصولات پترولیومی، نیروی الکتریکی، زغال سنگ، گاز طبیعی را داراست.

بورس یویونکست نیویورک، که از ادغام دو بورس ایجاد شده است و دارای ابزارهای معاملاتی آتی بر پایه محصولات سافت مثل گوشت و غلات است و دارای شاخص های آتی مثل EURIBOR، فوتسی ۱۰۰، کک۴۰ است.

بورس فیوچر آفریقای جنوبی، دارای ابزار معاملاتی آتی SAFEX است، بورس توکیو دارای ابزار معاملاتی فیوچر JGB و TOPIX است، بورس فلزات لندن قراردادهای آتی مس، آلومینیوم، روی زینک، قلع، نیکل و سرب را پوشش می دهد.

همچنین بورس اینترکانتیننتال دارای ابزارهای فیوچر سافت مثل کاکائو، قهوه، پنبه، آب پرتقال و شکر است و بورس کالای نیویورک دارای ابزارهای آتی انرژی و فلزات، نفت خام، گازوئیل، نفت مصرفی، گاز طبیعی، زغال سنگ، گاز پروپان، طلا، نقره، پلاتین، مس، آلومینیوم و پالادیوم است