*دکتر احمد یزدان پناه، اقتصاددان و  استاد دانشگاه

بورس های کالایی، مکانی برای داد و ستد و خرید و فروش کالاهای مختلف فراهم می کنند و کالاهایی که در این بورس ها معامله می شوند، گستره وسیعی دارند. اگرچه برخی از این محصولات به صورت نقدی معامله می شود، ولی بخش مهمی از آنها به صورت قراردادهای آتی و اختیار معامله مورد داد و ستد قرار می گیرد که بورس کالای ایران نیز به سمت توسعه بازارهای مالی در حرکت است.

به گزارش «پایگاه خبری بورس کالای ایران»، دو نمونه مهم تاریخی برای اشاره به سیر تکاملی و تجاری داد و ستد محصولات و بورس های کشاورزی وجود دارد که یکی بازار برنج ژاپن طی سال های ۱۶۰۳ تا ۱۸۶۸ میلادی است و دیگری به تولید و رشد بازارهای آتی شیکاگو در دوره زمانی ۱۸۳۰ تا ۱۸۷۰ میلادی باز می گردد.

کشاورزی ژاپن در قرن هفدهم میلادی زیر سلطه نظام ارباب و رعیتی قرار داشت. اربابان و صاحبان زمین، برنج حاصل کار کارگران را جمع آوری می کردند و آنها را بعد از برداشت برای فروش به بازار اوزاکا حمل می کردند و وجوه نقد حاصل از فروش را برای هزینه های زندگی اختصاص می دادند. بیشتر اشراف آن دوره ژاپن برای تامین هزینه های اضطراری خود بین دو فصل مجبور به جمع آوری پول نقد از منابع دیگر شدند و برای این کار به معاملات سلف روی آوردند. یعنی طبق قراردادی متعهد می شدند در زمان برداشت آتی مقدار معینی از محصول را با قیمت مورد توافق تحویل خریدار بدهند، مشروط بر آنکه خریدار پول معینی در زمان عقد قرارداد به عنوان پیش پرداخت بپردازد. طی دهه های متوالی، این نوع قراردادهای سلف یا تحویل آتی که با نام «قبض برنج» معروف شدند بر حسب درجه بندی نوع برنج و مدت قرارداد استاندارد شدند.  این قبض ها که مورد قبول بازرگانان واقع شده بود، نخستین بورس کالایی را در شهر اوزاکا تشکیل داد و حتی در بورس برنج اوازکا اتاقی به نام تسویه برای ضمانت اجرای معاملات ایجاد شد.

نمونه تاریخی دیگری که می توان به آن اشاره کرد، سیر تکاملی بازارهای آتی و بورس کالایی در آمریکاست. از آنجا که گندم، سویا و ذرت بلافاصله بعد از برداشت به سمت شیکاگو سرازیر می شد، طی یک دوره زمانی به طور چشمگیری عرضه از تقاضا پیشی  می گرفت و کمبود انبار و محدودیت حمل و نقل به نوسان های قیمت ها در آن زمان دامن می زد. به همین دلیل هیات تجاری شیکاگو تشکیل شد که تا حد زیادی به نوسان های شدید محصولات کشاورزی پاسخ داد.

کشاورزان، بازرگانان، شرکت های فرآوری و سفته بازان به مبادله و معامله پیمان های آتی کشاورزی می پرداختند و با این اقدام از آینده محصول و ارزش موجودی انبار در برابر شرایط نا مطمئن قیمت ها، حفاظت می کردند.

مزیت معاملات کشاورزی در بورس

به تازگی نقش و اهمیت داد وستد این معاملات در بورس کالای ایران پر رنگ شده و برخی محصولات به طور مداوم در این بازار عرضه می شود. با توجه به اهمیت موضوع در ادامه به برخی مزیت های معاملات محصولات کشاورزی در بورس کالا اشاره خواهیم کرد.

1. ایجاد بازار متشکل و سازمان یافته برای تسهیل در امر داد و ستد محصولات کشاورزی.
2. کشف قیمت ها به عنوان یکی از اهداف مهم بورس های کالایی که توسط آن فروشندگان و خریداران به تفسیر و تعبیر اطلاعات می پردازند و در جست و جوی ایجاد و ارائه قیمتی هستند که عرضه و تقاضای موجود در بازار را تنظیم می کند. به عبارت دیگر قیمت ها بر اساس تعامل و تقابل عرضه و تقاضا در یک بازار رقابتی و نظام مند تعیین می شود.
3. توسعه بازار محصولات کشاورزی و رشد کمی و کیفی آن با به کار گیری ابزارهای متنوع داد و ستد پذیر از جمله قراردادهای آتی و اختیار معامله.
4. کاهش نوسان شدید قیمت و امکان کاهش ریسک در بازار محصولات کشاورزی و توزیع مناسب آن بین حلقه های مختلف تولید تا مصرف، در واقع بورس کالا به تخصیص بهینه ریسک می پردازد.
5. امکان فراهم کردن تحلیل آماری از وضعیت بازار آتی محصولات کشاورزی و ارائه خدمات مشاوره در پیش بینی نوسان های بازار جهت کمک به فعالان بخش کشاورزی و بهره گیری از رابطه قیمت های آتی و آنی در شکل دادن به تصمیم های درست فعالان بازار.
6. اصلاح الگوی کشت از دیگر مزایا به شمار می رود. شفافیت اطلاعات بازار محصولات کشاورزی و امکان تحلیل آماری و علامت دهی درست قیمت ها شرایطی را فراهم می کند تا کشاورزان بتوانند در زمینه نوع محصول و حجم تولیدی محصولات خود تصمیم بگیرند و منابع محدود خود ر ا به شکل مناسب و بهینه تخصیص بدهند.

در پایان اینکه اهتمام دولت و مسوولان برای عرضه گسترده محصولات کشاورزی در بورس کالا و عملیاتی شدن سیاست های دولت از جمله قیمت تضمینی از طریق این مکانیسم، نوید روزهای روشنی را برای بخش کشاورزی کشور همسو با الگوهای جهانی می دهد.