به گزارش «کالاخبر»، زعفران ایران همواره بین فعالان بازار این محصول در جهان دارای شهرت است، اما در حالی که ایران تولیدکننده بیش از ۹۰ درصد زعفران جهان است، وجود مشکلات زیرساختی موجب شده که منفعت حاصل از این ثروت ملی به جای اینکه به کشاورزان ایرانی برسد به یکی از منابع تولید ثروت در کشورهایی مانند اسپانیا و امارات شود. این در حالی است که گفته می‌شود تولید زعفران کشورهایی که بازارهای جهانی را در دست دارند، به یک تن در سال نیز نمی‌رسد و این اتفاق جای افسوس دارد.

فعالان این صنعت، یکی از دلایل اصلی این مشکل را در سنتی بودن بازار زعفران می‌دانند، چراکه واسطه‌ها و دلالان، طلای سرخ ایران را با قیمتی بسیار اندک از کشاورزان می‌خرند و با قیمتی بیشتر و بدون بسته‌بندی و برندسازی ایرانی به کشورهای دیگر صادر می‌کنند که البته در این بین سود اصلی را خریدار خارجی به دلیل قیمت چند ۱۰ برابری زعفران ایران در دنیا می برد. وجود همین مشکلات باعث شد تا سرانجام ذهن ها برای راه‌اندازی بازاری مدرن و با استفاده از ابزارهای معاملاتی نوین برای زعفران آماده شود که در این راستا عرضه زعفران به شکل معاملات گواهی سپرده کالایی، قرارداد آتی و قراردادهای اختیار معامله در بورس کالا آغاز شد. در این خصوص کالاخبر مصاحبه‌ای با مسعود صباغ‌زاده، صادرکننده نمونه زعفران داشته‌است که متن کامل آن را در زیر می‌خوانید.

در بیشتر بازارهای مربوط به محصولات کشاورزی در ایران، معاملات به شکل سنتی انجام می‌شود. معاملات زعفران همواره چگونه بوده و آیا زعفرانکاران عموما شرایط مساعده دارند؟

در بازار سنتی زعفران، واسطه‌ها همواره در فصل برداشت و افزایش حجم زعفران در بازار، تقاضا را کاهش می‌دادند و به این ترتیب، قیمت زعفران افت پیدا می‌کرد و کشاورز متضرر می‌شد. در نتیجه سود عمده به دست واسطه‌گران بازار و دلالان می‌رسید که زحمتی برای تولید زعفران نکشیده بودند. این امر همواره موجب ناراحتی کشاورزان بود و از سوی دیگر، به دلیل اینکه برای امرار معاش و کاشت سال پیش روی خود مجبور بودند که دست رنج خود را با قیمت کمتر به واسطه‌ها بفروشند و از سود بیشتر محروم می ماندند.

اکنون با ورود معاملات زعفران به بورس کالای ایران، چه تغییراتی در نحوه معاملات به وجود آمده است؟

بورس کالای ایران، بازاری برای معامله کالاهای مختلف از جمله کالاهای استراتژیک کشور مانند زنجیره تولید فولاد، پتروشیمی، محصولات کشاورزی و ... است و تغییراتی بسیاری را در این زمینه ها به وجود آورده که لازم بود در حوزه زعفران نیز از این بستر بهره برد. ورود زعفران به بورس کالا از چند سال گذشته مطرح شده بود، اما زیرساخت‌های این محصول وجود نداشت؛ چراکه باید مقدمات مربوط به معاملات انبارهای مخصوص بورس کالا، تحویل جنس و ... فراهم می‌شد. اما در نهایت هلدینگی به نام زرین زعفران مشرق زمین در تربت حیدریه تاسیس شد که از ۶۰ هزار سهام این شرکت، ۳۰ هزار سهام آن متعلق به کشاورزان زعفران است. این هلدینگ توانست با فراهم کردن زیر ساخت‌های مربوط به انجام معاملات زعفران در بورس کالا، این هدف را نهایی کند.

با معامله زعفران در بورس کالا، کشف قیمت به صورت بسیار مناسبی انجام می‌شود و قیمت زعفران نیز به دور از واسطه ها و به شکل واقعی افزایش یافت. این در حالی است که مدت زیادی از ورود طلای سرخ به بورس کالا نگذشته و در همین مدت کوتاه، رضایت زعفران‌کاران جلب شده است. بنابراین، در حال حاضر شاهد شرایط معاملات و قیمت های جدید زعفران نسبت به زمانی هستیم که این محصول در بازار سنتی معامله می شد. به طوری که عرضه زعفران در بورس به دلالان این اجازه را نداده که قیمت‌ها را در زمان برداشت به صورت تعمدی پایین بیاورند. به این ترتیب تحت تاثیر شفاف سازی قیمت‌ها در بورس برای کشاورزان، همه فعالان بازار از قیمت‌های مبنا که در مکانیسم بورس تعیین شده، مطلع هستند و کشاورزان نیز حاضر نیستند محصول خود را به قیمت‌های ناچیز به دلالان بفروشند.

همانطور که اشاره کردید، مدتی است که معاملات زعفران به شکل گواهی سپرده کالایی، قرارداد آتی و اختیار معامله در بورس کالا در حال انجام است. مزیت راه‌اندازی این معاملات چیست؟

بورس کالای ایران تاکنون اقدام به معرفی و به کارگیری چندین ابزار نوین معاملاتی کرده و انتظار می‎رود که بهره‌گیری از این ابزارها در آینده به میزان قابل توجهی افزایش یابد؛ همانطور که تاکنون معاملات زعفران در قالب گواهی سپرده زعفران و قراردادهای آتی انجام می‌شد که از اسفند ماه سال گذشته قرارداد اختیار معامله زعفران نیز افزوده شد. یکی از این ابزارهای نوین معاملاتی گواهی سپرده کالایی است که بورس کالا از چند سال پیش آن را طراحی کرده است. با استفاده از این ابزار، زمانی که کشاورز محصول خود را برداشت کرد، آن را به انبار پذیرش شده بورس کالا می‌سپارد و در قبال آن، گواهی سپرده‌ای دریافت می‌کند که با مراجعه به کارگزاری‌های بورس و تکمیل فرم درخواست فروش، می‌تواند آن محصول را از طریق بورس به فروش برسانند یا در صورت عدم تمایل به فروش، می‌توانند آن را تا مدت معینی در انبار نگهداری کنند. همچنین، کسانی که قصد دارند زعفران را از طریق بورس کالا خریداری کنند، می‌توانند از طریق کد بورسی و پس از واریز وجه به میزانی که قصد خرید آن را دارند اقدام کنند؛ بطوریکه فرم درخواست را دریافت کرده، وجه خرید زعفران را پرداخت و گواهی سپرده خود را دریافت کرده و در صورت تمایل، نسبت به تحویل گرفتن زعفران خود از انبار اقدام کنند. 

 علاوه بر این، کشاورزان در گذشته برای نگهداری محصولات خود نیز با مشکلات بسیاری مواجه بودند؛ چراکه طلای سرخ محصولی گرانبها است و کشاورزان مجبور هستند که برای جلوگیری از سرقت ثروت خود، آنها را در منزل نگهداری کنند که با گذر زمان کیفیت محصول کاهش می‌یابد. اما وقتی زعفران در انبارهای بورس کالا که استانداردهای مشخصی دارندن نگهداری شود،  کیفیت آن حفظ می‌شود؛ از سوی دیگر،  از آنجا که کیفیت محصولات جهت صادرات از اهمیت بسیاری برخوردار است، این امکان نیز ایجاد خواهد شد که خدمات مشخصی به صادرکنندگان ارائه شود. در این زمینه به دلیل آنکه کیفیت محصول هر کشاورز متفاوت است، صادرکننده هنگام خرید محصول از کشاورز باید تمام محصول را آزمایش و درجه بندی کند اما محصولی که در انبارهای بورس کالا پذیرفته می‌شود، آزمایش و درجه‌بندی شده و به صورت آماده در اختیار صادرکننده قرار داده می‌شود. علاوه بر این، صادرکننده می‌تواند از بانک زعفران این انبارها تسهیلات دریافت و با شرایط مشخصی بهای آن را پرداخت کند.

از سوی دیگر، معاملات آتی زعفران نیز در حال انجام است که به کشاورز کمک خواهد کرد تا محصول خود را حتی قبل از برداشت با قیمت مناسبی به فروش برساند؛ از سوی دیگر، افرادی که قصد سرمایه‌گذاری روی محصول زعفران دارند، قادر خواهند بود که از ابزارهای نوین معاملاتی در خصوص این کالای گرانبها استفاده کنند و از طریق معاملات آتی ریسک معاملات خود را پوشش دهند. هرچند تمام الگوی طراحی شده به صورت کامل اجرایی نشده است، اما تاکنون توانسته رضایت فعالان این بازار را جلب کند که با پیگیری این اقدامات در بورس کالا می‌توان به ثبات قیمتی رسید و تلاش کرد که در سطح بین‌المللی تعیین‌کننده قیمت جهانی بوده و همچنین، می‌توان از متضرر شدن کشاورز و صادرکننده جلوگیری کرد. همچنین از جمله محدودیت هایی که در این زمینه وجود داشت، این بود که معاملات آتی از جمله ابزارهای پیشرفته مالی بوده و استفاده از آن، نیازمند آموزش‌های بسیار زیاد است؛ بنابراین، بیشتر کشاورزان نتوانستند مستقیما وارد معاملات آتی شوند و آنها بیشتر از گواهی سپرده کالایی استفاده می‌کنند که استقبال نیز از این ابزار بالا است. از این رو، زیرساخت ها هنوز نیاز به تکمیل دارد و نیاز به اطلاع رسانی و فرهنگ‌سازی بیشتری نیز وجود دارد.

آیا انجام معاملات زعفران در بورس کالا در برندسازی زعفران ایرانی تاثیر خواهد گذاشت؟

کشاورز به صورت مستقیم علاقه به برندسازی ندارد، اما تمایل دارد که دستمزد یک سال زحمت خود را به صورت عادلانه‌تری به دست آورد که با وجود واسطه‌ها این امر تاکنون میسر نبود؛ همچنین اکثر زعفران‌کاران خرد هستند و تمام درآمد آنها از حجم کم محصولات کاشته شده به دست می‌آید. اما در خصوص برندسازی باید گفت که انبارهای بورس کالا، براساس معیارهای سختگیرانه عمل می‌کند؛ به طوری که وقتی کشاورز زعفران خود را به انبار تحویل می‌دهد، محصول در چند نوبت به دقت آزمایش می‌شود و در صورتی بورس رعایت این استانداردها را تایید کند، زعفران پذیرش شده و بهترین محصول با بیشترین کیفیت وارد انبارها می‌شود. این در حالی است که اگر محصولی پذیرفته نشد، به کشاورز آموزش داده می‌شود که چگونه طی سال‌های آینده محصول بهتری داشته باشد تا در بورس کالا پذیرفته شود. از آنجا که این تطبیق استاندارد از یک کانال در حال انجام است، پیشرفت بسیار خوبی در خصوص کیفیت و برندسازی محصولات انجام شده که ادامه این روند قطعا به سود منافع ملی است.

به تازگی گفته می‌شود که افغانستان در حال معرفی زعفران در سطح جهانی است؛ آیا این موضوع صحت دارد؟ دلیل آن چیست؟

بله، طی سالیان گذشته افغانستان پیاز زعفران ایران را وارد کرده و در حال کشت زعفران ایران است. از سوی دیگر، افغانستان که تنها ۷ تا ۸ تن در سال زعفران تولید می‌کند، حدود ۲۵ تن صادرات انجام می‌دهد که این موضوع نشان‌دهنده قاچاق عظیم زعفران ایران به افغانستان است‌. این در حالی است که این حجم از زعفران می‌توانست از مبادی قانونی وارد افغانستان شود و سود خوبی را نصیب فعالان بازار کند. در این راستا، اگر اقدامات برندسازی هر چه زودتر انجام نشود، افغانستان کد GI را خواهد گرفت و از آن پس، هر صادرکننده باید مبلغی را به عنوان حق لایسنس به افغان‌ها پرداخت کند. یکی از علل این اتفاق ناگوار، کوتاهی متولیان امر جهت برندسازی زعفران و همچنین نبود بازار رسمی و متشکل جهت صادرات و جلوگیری از قاچاق بوده است.

شما صادرکننده نمونه زعفران هستید و با وجود همه مشکلات مطرح شده آیا می توان از طریق بورس کالا به صادرات منسجم و برندسازی زعفران در سطح جهان پرداخت؟

صادرکنندگان همواره با این مشکل مواجه بودند که هیچ اتحادیه‌ای تا کنون از عهده نظم بخشیدن به صادرات زعفران بر نیامده بود. بیش از ۱۵۰ صادرکننده در کشور وجود دارد، اما تعداد صادرکنندگان عمده بسیار کم است؛ از این رو به وحدت رویه رسیدن این صادرکنندگان امر بسیار مشکلی است و با یکدیگر رقابت منفی دارند. این رقابت منفی موجب می‌شود که ثبات قیمتی در بازار ایجاد نشود؛ به عنوان مثال، سال گذشته زعفران به قیمت ۱۱۰۰ یورو فروخته می‌شد و پیش از فصل برداشت، قیمت به کمتر از ۵۰۰ یورو رسید. این در حالی است که قیمت برای مشتری خارجی تفاوتی ندارد، اما رقابت منفی بین صادرکنندگان موجب شده بود که شاهد این افت قیمتی باشیم. چرا که برخی از صادرکنندگان قیمت تمام شده داخلی را با ارز مقایسه می‌کنند؛ به عبارتی دیگر اگر نرخ یورو در داخل کشور افزایش قیمت داشته باشد، صادرکنندگان زعفران را با قیمت کمتری صادر می‌کنند. این موضوع و نبود ثبات قیمت موجب می‌شود که خریداران خارجی نسبت به بازار ایران بی‌اعتماد شوند. به این ترتیب علاقه‌مند بودیم که معاملات زعفران به بازار متشکل و قانونمند بورس کالای ایران وارد شود تا به ثبات قیمتی نزدیک شویم.

سیستم صادراتی در کشور ما همواره با مشکل مواجه بوده و مدیریت نشده است؛ امروزه هر کسی می‌تواند با هر میزان از توانایی به صادرات زعفران بپردازد و صادرکننگان درجه‌بندی نشده‌اند. در حال حاضر، صادرکنندگانی وجود دارند که به صورت فله محصول را صادر می‌کنند و عده‌ای فعال اقتصادی نیز هستند که با تعداد کارگران بیشتر زعفران را با برندسازی کرده و صادر می‌کنند. بین این دو دسته از صادرکنندگان تفاوت زیادی وجود دارد و باید به درجه‌بندی آنها پرداخت تا صادرات به شکل مناسب‌تری انجام شود.