به  گزارش «کالاخبر» به نقل از بورس‌نیوز، بازار بورس کالا با هدف رفع معایب بازار سنتی در جهت افزایش شفافیت مبادلات کالایی و استفاده از بستری جهت استفاده از کارکرد بورس ها تشکیل شد. بورس کالا، بازار منسجمی است که تعداد زیادی از عرضه ‌کنندگان، کالای خود را عرضه می ‌کنند و کالای مربوطه پس از بررسی‌ های کارشناسی و قیمت ‌گذاری توسط کارشناسان مربوطه، به خریداران عرضه می ‌شود. از ویژگی‌های بارز بورس کالا می توان به قانونمندی، شفافیت، حذف واسطه‌ ها و نیز حفظ همزمان منافع عرضه کنندگان و مصرف کنندگان اشاره کرد. بورس کالا یکی از ۵ بورس فعال در ایران است. بورس فلزات در شهریور ۱۳۸۲ و بورس کالای کشاورزی در شهریور ۱۳۸۳ آغاز به فعالیت کردند و با تصویب شورایعالی بورس، شرکت بورس کالای ایران در آذر ۱۳۸۵ تشکیل شد.

محمد امیری، مدیر کالایی شرکت کارگزاری آگاه در مصاحبه ای که در ادامه از نظر می گذرد با بیان اینکه کارگزاری آگاه در سال ۱۳۸۸ موفق به دریافت مجوز بورس کالا شد گفت: رسالت بورس کالا شفافیت و حراج محصولات در سایه اعتماد و اطمینان متقابل است.

*مأموریت و رسالت بورس کالا  چیست و تفاوت آن با بورس اوراق بهادار را بفرمایید.

به واسطه اینکه حوزه بورس کالا با حوزه بورس اوراق بهادار تفاوت هایی دارد، استراتژی کارگزاری هم متفاوت است. در حوزه بورس اوراق بهادار، عموماً سرویس های نرم افزاری تخصصی طراحی می شود و در اختیار مشتریان قرار می گیرد. این مقوله تماماً از طریق بستر آنلاین انجام می گیرد. اما بستر بورس کالا به این صورت نیست و کاملاً نیروی انسانی محور است؛ چرا که مشتریان عموماً به صورت تلفنی سفارشات خود را انجام می دهند و یک معامله گر (تریدر) در زمان بسیار کمی باید تصمیم بگیرد که چه قیمتی برای مشتری ارسال کند.

در بازار بورس و اوراق بهادار، کلیه معاملات مستمر و یکپارچه است؛ یعنی یک سهم را می توانید به راحتی خرید و فروش کنید، اما در بازار بورس کالا این معامله به شکل و شمایل دیگری صورت می پذیرد؛ بدین صورت که تولیدکننده، محصولی را که مجوزهای لازم را دارد، بر روی تابلوی بورس قرار می دهد، سپس خریدار آمده و آن محصول را خریداری می کند؛ به عبارتی دیگر، فرایند خرید و فروش همان جا به پایان می رسد.

در بورس اوراق بهادار، شما بر اساس یک پیش بینی از بازار آتی، سهم یک شرکت را خریداری می کنید و پس از آن، سهامدار و سرمایه گذار آن شرکت می شوید؛ اما در بازار بورس کالا، یک تولیدکننده صنایع پایین دستی می آید و یک محصول مواد اولیه را از یک تولید کننده صنایع بالادستی خریداری و سپس استفاده می‎کند.

*چه عواملی بیشترین تأثیر را بر بازار بورس کالا دارند؟

عوامل تأثیرگذار بر بازار بورس کالا شامل دلار، قیمت های جهانی، رویدادها و اتفاقات سیاسی داخلی و بین المللی می باشند. شایان ذکر است که این عوامل دفعتاً تأثیر خود را می گذارند؛ اگرچه تأثیر این عوامل در بازار بورس اوراق بهادار، با یک توقف زمانی روی می دهد. از آنجایی که بستر بازار بورس کالا، نرم افزاری نیست، این حوزه بیشتر، پایه و مبنای  بازرگانی دارد.

*ماهیت و کارکرد گواهی سپرده کالایی به عنوان یکی از ابزارهای نوین برای دادوستد بهینه کالاها چیست؟

بخشی از معاملات بورس کالا در بازار فیزیکی و بخشی دیگر نیز در معاملات گواهی سپرده کالایی انجام می گیرد. همانگونه که اشاره کردید سازوکار این اوراق در کشورهای مختلف با توجه به نیاز و ساختار بازار همان کشور طراحی و اجرا شده است. بورس کالای ایران نیز با توجه به ماهیت بازار کالایی کشور، سال‌ ها است گواهی سپرده کالایی را راه اندازی کرده، اما استفاده از این ابزار تنها به پذیرش چند محصول از بخش کشاورزی محدود شده است و به نظر می ‌رسد متولیان امر؛ چندان به دنبال توسعه آن نبوده اند.

مبنای معاملات گواهی سپرده، مطابق با بورس کالا است؛ اما بستر معاملاتی آن، بستر بورس اوراق بهادار است. اگر شما معاملات گواهی سپرده سکه، زعفران، کشمش و خرما (که در آینده نزدیک به بورس کالا ورود خواهد کرد) را پایش کنید، درمی یابید که مبنا و پایه این معاملات، بورس کالا است و از تمام قوانین و سیاست های این حوزه پیروی می کند؛ اما بستر معاملاتی آن، در بورس اوراق بهادار انجام می شود.

در سال ۱۳۹۴ که معاملات گواهی سپرده در حوزه ذرت شروع شد، با توجه به ماده ۳۳ قانون بهره وری کشاورزی، دولت می بایست ذرت را به صورت خرید تضمینی از کشاورزان بخرد، اما از آنجایی که دچار مشکلات مالی شد، برای حل آن یک راه حل در بورس کالا ایجاد کردند؛ به این صورت که مقرّر گردید کشاورزان ذرت خود را به صورت گواهی سپرده کالایی تحویل انبار دهند (قبض انبار تحویل بگیرند). اصطلاحاً به این معاملات می گویند «گواهی سپرده کالایی».

این معاملات، فارغ از چیستی و نوع محصول، از مزیّت های زیادی برخوردار است. مثلاً در حوزه سکه، مشتریان به واسطه اینکه باید سکه ها را تحویل خزانه بانک بدهند، از مزیّت امنیت بالا و جلوگیری از سرقت و نیز دور بودن از نوسانات بازار، بهره ببرند. هم اینک مشتریان عزیز برای فروش سکه، باید به طلافروشی و یا صرافی مراجعه کنند؛ احتمالاً هنگام فروش نیز با یک نوسان قیمت مواجه خواهند شد و حتی شاید با قیمتی کمتر از قیمت بازار مجبور به فروش شوند؛ اما در بازار بورس و اوراق بهادار در معاملات گواهی سپرده کالایی، عرضه و تقاضا منطقی تر صورت می پذیرد و بهتر می توانند کالای خود را خرید و فروش کنند.

شایان ذکر است که معاملات گواهی سپرده کالایی و معاملات آتی مکمّل هم هستند. در سه چهار سال اخیر که تلاطم ارزی رخ داد، معاملات آتی سکه تعطیل شد و در آن مقطع، معاملات صندوق های طلایی شکل گرفت؛ اما در ادامه، مجوز تأسیس این صندوق ها صادر نشد.

*تفاوت معاملات بازار فیزیکی بورس کالا با گواهی سپرده کالایی چیست؟

در بازار فیزیکی بورس کالای ایران، محصولات صنعتی و معدنی، محصولات پتروشیمی و فراورده های نفتی و نیز محصولات کشاورزی عرضه می شود. در بازار صنعتی، انواع محصولات فولادی، ورق، تیرآهن، میلگرد، شمش و… معامله می شود؛ در بازار پتروشیمی و فراورده های نفتی، انواع مواد اولیه شرکت های پتروشیمی و پالایشگاهی مثل پلی پروپیلن و مواد شیمیایی معامله می شوند. در بازار کشاورزی که زمانی تب و تاب زیادی داشت و هم اینک از رونق افتاده است، معاملات گندم و جو و ذرت انجام می پذیرد.

در معاملات گواهی سپرده کالایی نیز سکه، سکه بهار آزادی، زعفران، زیره سبز و جدیداً هم کشمش معامله می شود. خرما نیز در آینده به این معاملات اضافه خواهد شد.

در معاملات گواهی سپرده کالایی، سرمایه گذار خُرد هم می تواند –همچون بازار بورس و اوراق بهادار- از بستر آنلاین وارد معامله شود و در صورت نیاز می تواند برای تحویل فیزیکی محصول به انبار مراجعه کند؛ در غیر اینصورت در همان سامانه می تواند محصول خود را به فروش گذارد.

در بازار فیزیکی، مخاطبین متفاوت هستند و بر اساس محدودیت ها، مجوزهای لازم برای ورود به بورس کالا را دارند. سیاست کارگزاری آگاه در حوزه بازار فیزیکی با سیاست کارگزاری نسبت به سرمایه گذاری بر روی مشتریان خرد متفاوت است؛ چرا که جنس این مشتریان، شرکت های بازرگانی یا تولید کننده است.

*وضعیت کنونی بازار بورس کالا را چگونه ارزیابی می کنید؟

به طور خلاصه می توانم بگویم معاملات و پیش بینی های بازار بورس و اوراق بهادار، متأثر از سیاست گذاری های بورس کالا است. به طور مثال می توان گفت با توجه به سیاست های کنترلی قیمت، تعیین قیمت پایه و یا رقابت محصولات شرکت فولاد مبارکه در نهایت در فروش و سودسازی شرکت فولاد مبارکه تأثیر می گذارد. تجربه نشان داده است هر زمان بازار بورس کالا رونق گرفته، با یک تأخیر زمانی، دلار افزایش یافته است و پس از مدتی نیز بازار بورس اوراق بهادار متأثر شده است؛ چرا که افراد حاضر در بازار بورس کالا، غالباً تولیدکننده یا اقتصاددانانی هستند که در حال پیش بینی به صورت سنّتی و علمی اند.

زمانی که قیمت دلار در حال عبور از مرز ۲۱ هزار تومانی بود، تقاضا در بورس کالا به مراتب بیشتر شد و همه مشتریان برای اینکه بتوانند از این تلاطم ارزی، نجات یابند، با توجه به سهمیه های خود شروع به خرید کردند. سیاستگذارِ قیمتی، ستاد تنظیم بازار است و نماینده بورس کالا نیز در این ستاد حضور دارد. این ستاد هم اکنون در حال رصد و پایش بازار بوس کالا است و برای کنترل قیمت، محدودیت هایی را اعمال نموده است؛ محدودیت هایی نظیر تبدیل سهمیه های سالانه به ماهانه و یا اینکه مشتریانی که می بایست در وهله نخست، ۱۰ درصد ارزش معاملاتی را در حساب در اختیار بورس خود داشته باشند، هم اکنون باید این سهم را به ۵۰ درصد افزایش دهند. این تدابیر بالتّبع هم توان و هم رغبت افراد و شرکت هایی که می خواهند در بورس کالا فعالیت کنند را کاهش می دهد.

نکته شایان ذکر دیگر اینکه فرض کنید عده ای از افراد خرید خود را در کانال ۳۰ هزار تومانی انجام داده اند و در حال حاضر دلار به کانال ۲۵ هزار تومان بازگشته است. آیا مردم کاهش قیمت را احساس می کنند؟! پاسخ منفی است؛ زیرا تولیدکننده ای که با دلار ۳۰ هزار تومانی کالایی را می خرد، حاضر نیست محصول خود را با دلار ۲۵ هزار تومانی به فروش بگذارد!

حسب تجربه باید عرض کنم که بعد از تلاطم زیاد دلاری و ارزی، بازار بورس کالا به یک ثبات و آرامش می رسد و تقاضا به مراتب کمتر می شود. در همین راستا، هم اکنون خریدها صورت گرفته است و انبارها موجودی کافی دارند و دیگر تقاضای کاذبی برای بازار ایجاد نمی شود. عملاً معاملات میلگردی که به شدّت تقاضا داشت و نیز معاملات شمش، امروز تقاضای آن چنانی نداشته اند. خیلی از این شرکت ها نتوانسته اند محصول خود را بفروشند. دلیل این مسئله این است که دولت محدودیت هایی را برای فروش محصولات وضع کرده است و گفته است اگر می خواهید تعهدات صادراتی خود را انجام دهید، باید حتماً در بورس کالا عرضه خود را انجام دهید. این هدایت گری های دولتی با هدف افزایش شفافیت در این بازار صورت پذیرفته است.

*چه شاخص هایی عموماً در بورس کالا عرضه می گردد؟

بورس کالا از کلیه محصولات استقبال می کند. یکی از مزیت های حضور شرکت ها در بورس کالا، معافیت های مالیاتی و نیز عرضه محصول در یک بازار رقابتی است.

در این میان اقتصاد ما دولتی است و عرضه کننده های بزرگ ما همچون پالایشگاه ها شبه دولتی هستند. صنایع پتروشیمی ما در حوزه صادرات مزیّت دارد؛ اگر بستر شفاف نباشد، عملاً تولیدکننده داخلی ما از مواد پتروشیمی نصیبی نمی برند. بر همین اساس، طبق اطلاعیه بورس، اولاً باید معاملات از طریق بورس کالا صورت پذیرد؛ ثانیاً شرکت ها برای ورود به این حوزه باید از پارامترها و شرایط خاصی نیز برخوردار باشند؛ شرایطی که تمایل شرکت های غیردولتی را برای ورود به بورس کالا کاهش می دهد؛ همچون ارائه گزارش های فصلی و… . شایان ذکر است که در این اثنا احتمال رخ دادن برخی فسادها نیز وجود دارد؛ همچون اتفاقی که در چند سال پیش رخ داد.

رسالت بورس کالا در حقیقت شفافیت و حرّاج محصولات در سایه اعتماد و اطمینان متقابل است؛ یعنی بازاری که در آن عرضه و تقاضا به صورت حراج معامله شود و محدودیتی ایجاد نکند.

*آینده بورس کالا را چگونه ارزیابی می کنید؟

زمانی ارزش معاملاتی بورس کالا به اندازه و نیز گاهی به مراتب بیشتر از بورس اوراق بهادار بود. هنگامی که رفتند و نرم افزایی به نام نرم افزار آنلاین را آوردند، ضریب نفوذ معاملات اورق بهادار در جامعه افزایش یافت و بازار بورس اوراق بهادار بزرگ شد. بنابراین در حوزه بورس کالا هم می توان بیش از گذشته الکترونیکی شد تا جایی که حتی یک نرم افزار آنلاین می تواند در خدمت یک تولید کننده باشد. در کنار آن تولیدکننده ها باید بروند و از ابزارهای نوین مالی بهره ببرند و معاملات گواهی سپرده کالایی را گسترش دهند. این اقدامات موجب رونق بیش از پیش و توسعه و گستردگی بازار بورس کالا خواهد شد.

هم اکنون معاملات گواهی سپرده کالایی صرفاً معاملات کشاورزی و طلا است؛ چراکه این کالاها معاف از مالیات بر ارزش افزوده اند. شما اگر میلگرد را گواهی سپرده کالایی کنید، به صورت مستمر خرید و فروش می شود، اما دولت می گوید مالیات های بر ارزش افزوده این بین را چه کسی باید پرداخت کند؟ این مشکل اگر حل شود، معاملات قیر، مس، میلگرد و خیلی از معاملات دیگری که برای شرکت ها تأمین مالی دارد، در اینجا عرضه می شود و باعث گستردگی آن و گسترش سیستم انبارداری خواهد شد.

*مزیت های بازار بورس کالا را چه می دانید؟

بزرگترین مزیت بورس کالا، شفافیت، اطمینان و اعتماد متقابل است. بعد از آن هم، حرّاج بر اساس تقاضا و عرضه است. در واقع دولت ها باید بدانند که بورس های کالایی عامل تورم نیستند که بخواهیم از این طریق به مهار آن بپردازیم بلکه بستری شفاف برای مبادله کالاها هستند.

*راهکارهای تقویت بازار بورس کالا چیست؟

یکی از راهکارهای تقویت بازار بورس کالا این است که سیستم اعتبارات بانک را به شرکت هایی وصل کنند که توانایی سرمایه در گردش آنها با مشکل مواجه شده است؛ مخصوصاً در شرایط بغرنج کنونی. از طرفی، سیستم های بانکی تسهیلات خود را صرفاً برای خرید مواد اولیه واگذار کنند؛ یعنی به تولید کنندگان بگویند اگر صرفاً قصد خرید مواد اولیه را دارید، بیایید و وام بگیرید. به عبارت دیگر، ارتباط سیستم بانک و سیستم بورسی، نظام مند گردد تا بتوانند از آنجا تأمین مالی کنند.

نکته دیگر این است که وزارت صمت باید تکلیف خود را با حوزه بورس کالا مشخص کند. بورس کالا بستری کارآمد است و دولت باید حمایت خود را برای تقویت این حوزه بیش از پیش کند.

ضمناً در حوزه تقنین نیز باید با تصویب و اعمال قوانینِ به روز و کارآمد، مسیر پیشرفت و تقویت بورس کالا تسهیل گردد. بسیاری از شرکت های بزرگ، از بورس کالا حمایت چندانی نمی کنند و برخی از آن ها نیز از زیر بار تعهّد عرضه شانه خالی می کنند. برخی از شرکت ها، در برهه ای که بازار پُرتلاطم است، عرضه های خود را کاهش می دهند و زمانی که بازار ثبات و آرامش نسبی یافت، عرضه های خود را افزایش می دهند؛ به عبارت دیگر، کف و سقف عرضه را رعایت نمی کنند. در اینجا ضعف قانون و نیز ضمانت اجرایی کاملاً هویدا است.