با ادامه انتشار ویروس کرونا در سراسر جهان، شاهد هستیم که قیمت اوراق مشتقه آتی های نفت (فیوچرز) در بورس جهانی نیویورک و بورس لندن روند نزولی به خود گرفت، به گونه ای که با آغاز شیوع این ویروس در آمریکا قیمت نفت شاخص وست تگزاس اینترمدیت برای تحویل در ماه آوریل به زیر ۵۰ دلار رسید. اما فعالان این بازارها توانستند به کمک ابزارهای مالی ریسک های مرتبط با نوسان قیمت های اخیر را تا حد زیادی پوشش دهند.

در همین ارتباط یک کارشناس ارشد بازار سرمایه در خصوص کارکردهای ابزارهای مالی در شرایط بروز بحران و تحمیل ریسک های نوسان قیمتی در بازارها به «کالاخبر» گفت: ابزارهای مالی در شرایطی که نوسانات شدید قیمتی بروز می کند، بیش از پیش کارکرد خود را نشان می دهد. همچون شرایطی که در حال حاضر به دلیل شیوع ویروس کووید ۱۹ بازارهای مالی دنیا را با نوسانات زیادی مواجه کرده است.

جعفر عزیزی افزود: ابزارهای مالی و مشتقه علاوه بر سرمایه گذاران، کاربردهای متنوع و زیادی برای تولیدکنندگان و مصرف کنندگان مواد اولیه دارد چراکه اصل نیاز مصرف کننده و تولیدکننده بر پوشش ریسک های مرتبط با نوسانات قیمت است.

وی ادامه داد: به طور معمول، عرضه کننده و متقاضی واقعی به دنبال سود مالی و یا سود سرمایه گذاری نیستند؛ بلکه این گروه ها به دنبال پوشش ریسک های مرتبط با فعالیت خود هستند. در این زمینه، ابزارهای مالی که در بورس های کالایی و اوراق استفاده می شود، برای این دو گروه بسیار مطلوب است و کاربردهای فراوانی دارد. منظور از مصرف کننده، مصرف کننده نهایی یک کالا نیست بلکه منظور، مصرف کنندگان عمده و واسطی هستند که یا عرضه کننده مواد اولیه گروه دیگر بوده و یا تولیدکنندگانی که در تولید یک کالا نقش دارند و برای تامین مواد اولیه مصرفی خود با نوسانات قیمتی مواجه می شوند؛ به طوریکه می توان گفت سود اصلی این دو گروه ناشی از تولید و عملیات واقعی است.

وی تاکید کرد: در شرایط بروز برخی بحران ها در بازارها و یا مشاهده نوسانات دوره ای در قیمت ها، ابزارهای مالی از جمله قراردادهای فوروارد، آتی و آپشن و به طور کلی ابزارهای مشتقه ریسک ناشی از نوسان قیمت ها را تحت پوشش قرار می دهد.

این کارشناس ارشد بازار سرمایه در خصوص نمونه های کاربردی بازارهای جهانی برای بهره گیری از ابزارهای مالی برای پوشش ریسک های مربوط به بحران هایی همچون شیوع کرونا ویروس اظهار کرد: نمونه واقعی که در آن از این ابزارها به صورت چشمگیری استفاده می شود، بازار جهانی نفت است. معاملات این بازار کاملا براساس قراردادهای آتی انجام می شود و بسیاری از فلزات نیز بر پایه همین قراردادها خرید و فروش می شوند.

عزیزی ادامه داد: به عنوان مثال، به محض اینکه تحت تاثیر شیوع این ویروس همه گیر در جهان بهای نفت از مرز ۵۰ دلار به ۳۰ دلار کاهش یافت، شاهد بودیم که وزارت انرژی آمریکا از طریق قراردادهای مشتقه به جای فروش نفت، اقدام به خرید آن برای آینده می کند تا از طریق این ابزار مالی بتواند ریسک احتمالی کشور خود را نسبت به نوسان مثبت قیمت ها در ماه های آینده و پس از رفع این بحران پوشش دهد.

عزیزی تاکید کرد: باید شرایطی را فراهم کنیم که هر خریدار یا فروشنده مواد اولیه ترجیح دهد که خود را در مقابل ریسک های ناشی از نوسانات قیمتی پوشش دهد. ما همه در برابر ریسک بدون سپر در حال فعالیت هستیم؛ حال آنکه خیلی از این ریسک ها را می توان پوشش داد و ابزارهای آن نیز در دنیا طراحی شده و به روز است و می توان از آنها استفاده کرد.

توجه به دو متغیر کلیدی

وی در پاسخ به این پرسش «کالاخبر» که چرا سرعت توسعه ابزارهای مشتقه در بازار سرمایه ایران همسو با بازارهای دنیا زیاد نیست، به چند عامل مهم و کلان موثر اشاره کرد و گفت: واقعیت این است که برای اینکه ابزارهای مشتقه در بورس های کالایی در کشور ما نیز همانند دیگر کشورها توسعه یابد، نیاز به شفافیت در دو متغیر مهم و کلان دارد؛ نرخ ارز و نرخ سود بانکی. زیرا در حال حاضر نرخ این دو متغیر کلان هنوز واقعی نیست و همین امر موجب کاهش سرعت و انگیزه برای استفاده از ابزارهای مشتقه می شود.

عزیزی با بیان اینکه نرخ ارز در کشور ما از پیچیدگی و حساسیت بیشتری برخوردار است و به مسائل سیاسی وابستگی زیادی دارد، گفت: براین اساس، نمی دانیم بهای واقعی نفت، مس، متانول و هر کالای دیگری که در بازارهای جهانی براساس دلار در حال معامله است، براساس واحد پولی ما در داخل کشور چقدر است. زیرا نمی دانیم آیا نرخ ارز در بازار واقعی است یا خیر. به همین دلیل، با توجه به اینکه ابزارهای مشتقه از نرخ ریالی محصول و همچنین نرخ دلاری آن، بهای ارز و نرخ بهره یا هزینه پول تاثیر می پذیرد، شاهد دست انداز برای استفاده فعالان صنایع از این ابزارها هستیم؛ البته توسعه ابزارهای مشتقه در بورس کالا را طی چند سال اخیر با روندی مطلوب شاهد هستیم که به طور حتم این حوزه با ورود کالاهای جدید گسترده تر از قبل دنبال می شود.

وی تصریح کرد: البته مدتی است نرخ سود بانکی توسط رییس بانک مرکزی با عملیات بازار باز به سمتی در حرکت است که می توان به شفاف شدن نرخ بهره امیدوار بود تا براساس آن بهای تمام شده پول، نرخ بهره و سود بانکی مشخص و شفاف باشد. اما در خصوص شفاف شدن نرخ ارز و تعیین قیمت واقعی آن، شرایط دشوارتر می شود؛ چراکه نرخ ارز در ایران به مباحث سیاسی و شرایط کلان داخلی و خارجی بر می گردد و به راحتی قابلیت شفاف شدن ندارد.

این کارشناس ارشد بازار سرمایه گفت: مسائل آموزشی هم در گام بعدی موثر است و می تواند فرهنگ لازم را در میان فعالان صنایع ایجاد کند. موضوع مهم این است که اگر سود و منفعت در این ابزارها وجود داشته باشد و جذابیت لازم را ایجاد کند، همه تولیدکنندگان و مصرف کنندگان مواد اولیه برای پوشش ریسک های احتمالی، خودشان به دنبال به کارگیری از این ابزارها در بورس کالا یا اوراق می روند.

وی با تاکید بر اینکه استفاده از این ابزارها برای تولیدکننده و مصرف کننده کار دشواری نیست و به آموزش و فرهنگ سازی نیاز دارد، گفت: تجربه نشان داده که هر ابزار جدیدی که به یک بازار وارد می شود به تدریج جای خود را در میان فعالان آن حوزه پیدا می کند. ابزار مشتقه هم به همین صورت است؛ اگر در استفاده از آن سود و منفعت وجود داشته باشد، همه به سرعت با نحوه استفاده از آن نیز آشنا می شوند. البته همان طور که ذکر شد در حال حاضر تحت تاثیر عواملی همچون نرخ ارز و بهره بانکی، ورود گسترده فعالان صنایع به این ابزارهای مالی زمانبرتر است.