به گزارش گروه مطالعات «کالاخبر»، بررسی روند توسعه بورس های کالایی به خصوص در کشورهای در حال توسعه بیانگر توجه ویژه به کارکردهای این بورس در ساماندهی و تنظیم بازارهاست. آمارها از رشد فزاینده بورس کالا در کشورهایی همچون چین و هند حکایت دارد که البته در این گزارش به تعریفی از بورس کالا و دلایل سودمندی این بورس ها برای اقتصاد می پردازیم و در گزارش های بعدی نحوه به کارگیری و بهره مندی اقتصادها از ظرفیت های بورس های کالایی را مورد واکاوی قرار می دهیم. 

بورس کالا چیست؟ 

بورس کالا بازاری است که در آن، فروشندگان و خریداران متعدد بر مبنای قوانین و رویه های بورس به داد و ستد قرارداد های مرتبط با کالا می پردازند. در کشورهای توسعه یافته و در تعداد روز افزونی از کشور های در حال توسعه، چنین بورس هایی معمولا به عنوان سکویی برای معاملات قرارداد های آتی یا قرارداد های استاندارد سلف (قرارداد های سلف) عمل می کنند. در سایر کشور های در حال توسعه، بورس کالا ممکن است به شیوه های بسیار متنوعی عمل کند تا تجارت در بخش کالا را تحریک نماید. این کار ممکن است از طریق استفاده از ابزارهایی به جز قراداد های آتی از قبیل معاملات نقدی یا آنی برای تحویل فوری، قرارداد های سلف بر مبنای رسید انبار و یا معامله موافقتنامه های خرید مجدد برای تأمین مالی انجام شود. همچنین ممکن است همچون ترکیه، بخش تمرکز بورس ها بر اهداف مالیاتی با ثبت شفاف معاملات نیز بیش از بورس سایر کشور ها باشد. 

چرا بورس های کالا سودمندند؟ این بورس ها چه کارکردی دارند؟

براساس تحقیقات و گزارش های بین المللی، سودمندی بورسهای کالا در توانایی نهادی آنها برای حذف یا کاهش هزینه های سنگین معاملات نهفته است که اغلب بر دوش دستاندرکاران زنجیره عرضه در کشورهای درحال توسعه سنگینی می کند. بورس کالا هزینه های معامله را با ارائه خدمات ارزانتر از هزینه هایی که در صورت اقدام در خارج از چارچوب نهادی بورس کالا بر آنها تحمیل می شود کاهش می دهد. از جمله می توان به هزینه های مرتبط با یافتن خریدار یا فروشنده مناسب، مذاکره بر سر شرایط قرارداد، تأمین منابع مالی برای معاملات، مدیریت اعتبارات، نقدینگی و انتقال محصولات و داوری در بحث های میان طرف های قراردادی اشاره کرد. بنابراین با کاهش هزینه های طرف های یک معامله بالقوه، بورس کالا می تواند تجارت را تحریک کند. 

علاوه بر این، بورس های کالایی می توانند به تولید، انبارسازی، بازاریابی و فرآوری محصولات مختلف به خصوص کالاهای کشاورزی کمک کنند و عملکرد کلی صنعت را بهبود ببخشند. دقیقاً به دلیل این مزیت هاست که اقتصاد های در حال گذار و در حال توسعه که دارای بخش کشاورزی بزرگی هستند در سال های اخیر از توسعه بورس های کالا استقبال کردهاند.

به طور مشخص، یک بورس کالا میتواند یک یا چند نوع کارکرد بالقوه داشته باشد و اینکه در عمل چه کارکردی دارد به ماهیت بورس و شرایط محلی بستگی دارد. برای بورس هایی که معاملات نقدی یا فعالیت های پشتیبانی ارائه می کنند، کارکرد نهادی بورس کالا در تسهیل معامله، یعنی گرد هم آوردن خریداران و فروشندگان و سپس تحمیل چارچوبی از قوانین که اعتماد مورد نیاز برای معامله را ایجاد می کند، آشکار می گردد. رویه های قدرتمند نظارت بر این معاملات می تواند به بهبود کارایی و زیرساخت های بازار های نقدی کالا نیز منجر شود (مثلا از طریق ارتقای زیرساخت های انبارداری و پشتیبانی مورد تأیید بورس، پذیرش مشخصات کیفی تعریف شده بورس در میان دست اندرکاران بازار و کاهش سطح نکول از طریق میانجی گری بورس در تسویه و بستن قرارداد ها).

بورس های کالایی که ابزار هایی همچون قرارداد های سلف و آتی را ارائه می کنند، ابزاری برای مدیریت ریسک ناشی از نوسانات قیمت کالا را نیز در اختیار دست اندرکاران این بخش قرار می دهند. این مسئله اهمیت زیادی دارد؛ چون قیمت های جهانی کالا اغلب در دوره های کوتاه نوسانات بسیار شدیدی دارند و گاهی ظرف یک سال، بیش از ۵۰% نوسان دارند. این ابزار های پوششی می تواند اطمینان بیشتری را درباره چرخه کشت و کار برای تولیدکنندگان ایجاد کند و در عین حال، به فراورندگان، معاملهگران و خریداران امکان دستیابی به توافقی سودآور را فرآهم می نماید. این مسئله به فعالان بخش کالا امکان میدهد تا به سرمایه گذاری هایی بپردازند که منافع بلندمدت تری را در پی دارد و به تولیدکنندگان امکان می دهد محصولات سودآورتر و در عین حال پرریسک تری را تولید کنند. حتی در مواجهه با کاهش بلندمدت قیمت کالاهای خود، توانایی پوشش ریسک نوسانات کوتاه مدت تر قیمتها، فرصتی در اختیار تولیدکنندگان قرار میدهد تا بتوانند برنامه تولید محصول خود را  اصلاح کرده و سبد ریسک خود را متنوعتر کنند. 

در نهایت، در مواردی که معاملات  نقدی، سلف و آتی در بورس کالا رخ می دهد، اطلاعات قیمتی ناشی از این معامله (راهکار موسوم به کشف قیمت) نیز کارکرد اقتصادی حیاتی را ایفا می کند. از آنجا که قیمت های بورس نمایانگر اطلاعات بازار است، این قیمت ها بازتاب دقیق وضعیت واقعی عرضه و تقاضا هستند. این مسئله علایم قدرتمندی را ارسال میکند که به دست اندرکاران بازار امکان میدهد در زمینه تولید، خرید و سرمایه گذاری آگاهانه تصمیم بگیرند. علاوه بر این، دسترسی به یک مرجع قیمت بیطرف و معتبر میتواند بر نابرابری های اطلاعاتی که اغلب به زیان فعالان کوچکتر یا فعالانی که از ارتباطات کمتری برخوردارند، غلبه کند.