به گزارش «پایگاه خبری بورس کالای ایران»، «پسته» این محصول سرشناس ایرانی و سرشار از انواع ویتامین های Bپس از فتح بخشی از اقتصاد آمریکا هوس بورسی شدن کرده است.

این روزها مسئولان بورس کالای ایران در حال فراهم کردن ساز و کار لازم برای بورسی کردن این محصول پرطرفدار باغات کرمان و نقاطی پراکنده در جغرافیای ایران هستند.اما مگر پسته این قدر مهم شده که بورسی شود؟اصلا پسته ما ارزش بورسی شدن دارد؟

اسد الله عسگر اولادی بازرگان معروف خشکبار ایران چهارشنبه گذشته در گفت و گوی ویژه خبری در همین ابتدای امر مخالفت تلویحی خود را برای بورسی شدن پسته اعلام کرده و گفته به نظر می رسد با توجه به فراهم نبودن زیرساخت ها، با این روش در بازار پسته راه به جایی نخواهیم برد، زیرا با این سیستم چرخ صادرات نمی‌ چرخد؛ همچنین مالکیت انبارها برای بورس نیست.درخصوص کشف قیمت باید بگویم که در حال حاضر اکثر تولیدکنندگان، بخش صادرات را نیز به عهده گرفتند و زیر فشار واسطه گری نیستند. در واقع با دسترسی باغداران به اینترنت و بررسی قیمت های جهانی، آن ها هستند که به خریداران قیمت می دهند. با این اوصاف مسئله کشف قیمت در بازار پسته مطرح نیست.در حال حاضر، صادرکنندگان صادرات را به تولیدکنندگان واگذار می‌کنند و خود از کار کنار می‌روند، پس مافیایی وجود ندارد.

با مرور این اظهارات متوجه می شویم که «پسته» یک تجارت مهم است.تجارتی که حتی با شائبه وجود مافیا هم مواجه شده و در مورد ورود یا عدم ورود آن به بورس هم حرف و حدیث هایی وجود دارد...

پسته چیست؟

آنچه که در فضای مجازی درباره پسته به چشم می خورد به طور خلاصه این است:پسته یک گونه‌ای گیاه است که در ایران باستان شناخته شده و از ایران به کشورهایی مثل آمریکا، سوریه، ترکمنستان و غرب افغانستان نفوذ کرده است. تولید پسته اغلب در شهرستان رفسنجان، شهرستان سیرجان، شهرستان فردوس، کاشان شهرستان انار، شهرستان دامغان، قزوین، یزد شهربابک، شهرستان زرند، شهرستان راور و شهرستان خاش صورت می‌گیرد.

پسته سرشار از مس، منیزیم و انواع ویتامین‌های B است که سیستم ایمنی را تقویت کرده و از بیماری‌های متعدد پیشگیری می‌کند. ویتامین B۶ برای حفظ عملکرد سیستم ایمنی ضروری است. کمبود ویتامین B۶ منجر به ناکارآمدی سیستم ایمنی برای مقابله با عفونت‌ها می‌شود. همچنین مصرف پسته به ساخته شدن مناسب گلبول‌های قرمز خونی کمک می‌کند.پسته یکی از بهترین منابع پتاسیم محسوب می‌شود که میزان پتاسیم آن با این جثه کوچک برابر با پتاسیم پرتقال است.

مصرف پسته چون سرشار از ویتامین E است برای پوست مفید است؛ زیرا ویتامین E پوست را از آسیب اشعه ماورای بنفش محافظت می‌کند.

پسته یکی از مغزهایی است که بیشترین مقدار فیبر را در خود دارد و می‌تواند علاوه بر بهبود هضم غذا به کاهش میزان کلسترول و قند خون کمک کند.همچنین پسته به عنوان یک منبع آهن برای جلوگیری از کم‌خونی مفید است.

روغن پسته بسیار مقوی است و از ویتامین‌های A, D ،E, K سرشار است. از سوی دیگر روغن پسته دارای مقادیر بسیار بالایی از آهن، فسفر، مس، روی و منیزیم است. این روغن به صورت بسیار وسیعی در صنایع آرایشی و طب سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد و نیز به علت جذب سریع ویتامین‌های آن از طریق پوست ضد لک بوده و در رفع اثرات باقیمانده جوش نیز مؤثر است.

بیزینس پسته

تا ۱۰ سال پیش ایران با تولیدی در حدود ۳۰۰ هزار تن بزرگترین تولید کننده و صادر کننده پسته در جهان به شمار می رفت.اما اکنون آمریکا به لطف پسته هایی که ایرانی ها به آنجا بردند و کاشتند اکنون بزرگترین تولید کننده پسته در دنیا با تولیدی در حدود ۳۰۰ هزار تن است.البته برای سال جاری پیش بینی شده که آمریکایی ها به سختی بتوانند ۲۵۰ هزار تن پسته تولید کنند و ایران بازهم با تولیدی در حدود ۲۴۰ هزار تن دارنده رتبه دوم تولید دنیاست.

پسته گردش مالی حدود ۵۰۰۰ میلیارد تومانی در ایران دارد و بعد از نفت و محصولات پتروشیمی و شیمیایی بیشترین حجم صادرات را به خود اختصاص داده است و پیشرو ترین محصول صادراتی ایران است.حجم صادرات پسته در سال ۹۵ بیش از ۷۰ هزار تن برآورد شده و البته برخی آمار غیر رسمی می گویند ۸۰ درصد پسته ایران یعنی حدود ۲۰۰ هزار تن آن صادر می شود!

بازار پسته سلطان داشت اما الان ندارد!

در ایران سلطان بازار پسته شرکت تعاونی پسته رفسنجان بود.برخلاف تصور رایج این شرکت ارتباط تنگاتنگی با اشخاص سیاسی نداشت چرا که قبل از انقلاب این شرکت وجود داشت و از قضا نبض بازار پسته در اختیار این شرکت بود.

بعد از انقلاب گرچه این شرکت با نفوذ برخی افراد منتسب به جریانات سیاسی مواجه شد اما پس از گذشت حدود دو دهه از انقلاب این شرکت که تنها مرجع تعیین قیمت پسته و بازیگردانی و بازارسازی پسته بود با حاشیه هایی مواجه شد.عدم تسویه مناسب با پسته کاران، اختلال در صادرات ، عدم سنجش درست بازار و عدم تلاش لازم برای حفظ موقعیت جهانی ایران در تولید پسته سبب شد تا در دولت گذشته تشکل جدیدی راه اندازی شود تا بلکه بتواند به بازار مهم پسته سامانی ببخشد.

این شرکت هم چند سالی فعالیت کرد و در ابتدا توانست کمی نظم لازم را به بازار برگرداند اما در ادامه بازار پسته راه خود را رفت ، راهی که واسطه ها برای آن تعیین کرده بودند.در واقع دلالان و واسطه هایی که بین کشاورز و صادرکننده وجود داشت هیچگاه دوست نداشتند که نهاد یا شرکتی برای آن ها تعیین تکلیف کند و سود آن ها در آشفتگی بازار بود.پاتوق بیشتر آن ها در خیابان جهاد شهر کرمان است و از آنجا قیمت پسته داخلی و صادراتی را تعیین می کنند.البته در نهایت سرای مهر واقع در ناصر خسرو تهران است که قیمت غایی و نهایی انواع پسته را برای توزیع در بازار داخل یا برای صادرات تعیین می نماید.

اما در دنیا فعالیت منسجم سه شرکت آمریکایی که مهمترین آن ها پارامونت است سبب شد تا ایرانی ها در مقام اول دیگر در بازار پسته حرفی برای گفتن نداشته باشند!

در ایران ۴۰ تا ۵۰ نوع پسته وجود دارد ؛ معروف ترین پسته های ایرانی فندقی ، اکبری ، احمد آقایی ، کله قوچی و بادامی هستند،پسته های صادراتی ایران با مکانزیم وزنی اونس ارزشگذاری و صادر می شوند.در هر اونس معادل ۳۱.۱ گرم به عنوان مثال ۲۸ تا ۳۰ عدد پسته فندقی جای می گیرد،پس اسم این نوع پسته صادراتی اصطلاحا پسته کله قوچی ۲۸-۳۰ است، در واقع میزان درشتی پسته را بر مبنای آن قدری که در ۳۱.۱ گرم (هر اونس) جای می گیرد ارزشگذاری می کنند.

بهترین و پرطرفدارترین پسته ایرانی فندقی است که البته آمریکایی ها براحتی آن را با ترکیب چند نوع پسته دیگر در آمیخته و برای خودشان کپی کرده اند!

بگذریم ؛ حالا پس از ناکامی شرکت ها و موسسات متولی بازار پسته در ساماندهی این بازار، برچیدن بساط دلالان و واسطه ها ، شناسایی پتانسیل های افزایش تولید و صادرات و بازگرداندن مقام نخست ایران در صادرات این محصول ایرانی ؛ سناریوی جدیدی برای سامان بخشی به بازار پسته در نظر گرفته شده و آن سناریو تمرکز معاملات پسته در بورس کالای ایران است.

در دنیا بیشتر کشور ها که صادرکننده محصول معروفی هستند آن محصول را در بورس های خود قیمت گذاری می کنند و حتی از طریق بورس ها به صادرات آن محصول می پردازند.در حال حاضر فلفل هند و قهوه برزیل در بورس های کالایی این کشورها در قالب انواع ابزارهای مشتقه معامله می شوند.در واقع این کشورها سال ها پیش به این نتیجه رسیده اند که برای حفظ موقعیت نخست خود در تولید و فروش نعمتی که خداوند به آن ها داده راهی جز بورس و شفافیت ندارند.

برای پسته ساز و کارهای معاملاتی زیادی مورد مطالعه قرار گرفته است و در ایران به دلیل این که هنوز راه زیادی برای استفاد از قراردادهای آتی و فیوچرز وجود دارد ، در حال حاضر دو سناریور به طور همزمان در حال تدارک است.نکته مهم این است که بورس فقط یک بازار است برای شفاف سازی و سامان بخشی معاملات پسته و نه نقش آن خریدار است و نه فروشنده ، صرفا یک بستر معاملاتی است که در همه جای دنیا از این بستر برای کشف قیمت و نظارت و کنترل بازار استفاده می کنند.

سناریوی نخست ؛ معامله پسته در قالب گواهی سپرده است.به زبان ساده ، در این روش کشاورز یا همان پسته کار پسته تولیدی خود را به انبارهای مورد تائید بورس کالای ایران تحویل می دهد و برگه ای را به عنوان رسید تحویل می گیرد.پسته آن کشاورز در کنار پسته های هم نوع سایر پسته کاران در بورس در قالب گواهی سپرده عرضه می شود و گواهی سپرده کالایی بعد از این که پس از دست به دست شدن به دست صادر کننده و یا مصرف کننده رسید ، می تواند منجر به تحویل شود.

برای شروع دو انبار و در ادامه چند انبار جهت انجام انواع معاملات پسته توسط بورس در نظر گرفته شده است.در این روش دخالت دلال به حداقل رسیده و پسته کار می تواند بدون هیچ واسطه خود با دریافت کد معاملاتی از کارگزار ، ناشر گواهی سپرده باشد و پسته خود را در بورس به فروش برساند.

قطعا این روش معترضان و معارضان زیادی دارد مخصوصا آن هایی که پسته را از کشاورز کیلیویی ۱۵ هزار تومان می خریدند و ۶۵ هزار تومان صادر می کردند!

و اما روش دوم ؛ دومین روش یا سناریوی پیشنهادی برای معاملات پسته ، راه اندازی معاملات مباشری است.مباشری همان حق العمل کاری است.در این روش عرضه کنندگان عمده پسته این حق را پیدا می کنند که در بورس کالا کد معاملاتی بگیرند.این عرضه کنندگان پیش از این به صورت غیر رسمی در خیابان جهاد کرمان فعالیت می کردند. خیابان جهاد پاتوق کسانی است که از کشاورزان خرد می خرند و به صادر کنندگان می فروشند.آن ها کسانی هستند که از کشاورزان پسته می خرند.خیلی از آن ها پسته کشاورز را روی درخت از آن ها می خرند.پسته از زمانی که کاشته می شود تا زمانی که میوه می دهد چند نوع زحمت برای کشاورز دارد و بعد از آن تا زمانی که به شکل خندان جلوی ما قرار می گیرد ماجراهای پیچیده ای را باید تجربه کند.پسته پس از آن که در اصطلاح کرمانی «بر» می دهد یا میوه می دهد ، باید ۱. ظبط شود (از روی درخت تکانده و جمع آوری و خشک شود)۲. بارسازی ، مخلوط و همگن سازی شود و ۳. بهداشتی آزمایی شده و در قالب پالت های ۱۰ تنی آماده سازی شود.

البته به واقع این سه مرحله نیست چون در هر یک از مراحل باید چند کار مهم روی پسته انجام شود.

در روش مباشری ، عرضه کننده پسته را از روی درخت از کشاورز خریداری می کند.این عرضه کننده باید از وزارت جهاد کشاورزی یا استانداری استانی که از آن شهر محصول خریداری می کند تائیدیه بگیرد و بعد از ارائه تائیدیه می تواند محموله های پسته خود را در بورس کالا عرضه کند.

در روش دوم اگرچه واسطه ای به نام حق العمل کار وجود دارد اما در مجموع در هر دو نوع از این معاملات نقش واسطه ها کمرنگ شده است وگرنه در حالت عادی که دست کم سه واسطه مثل خریدار از باغدار ، فروشنده به دلال عرضه و فروشنده به صادرکننده وجود دارد.اکنون قیمت هر کیلو پسته صادراتی بیش از ۶۰ هزار تومان یعنی حدود ۱۵ دلار است، درحالی که قیمت پسته آمریکایی کمتر از ۱۰ دلار است و بالا بودن نرخ پسته ایرانی در مقابل پسته کالیفرنیایی که حاصل کار دلالان است سبب شده که رقابت پذیری ایران در فروش پسته کمتر از قبل شود و به نظر می رسد ورود این محصول پرطرفدار به بورس کالا نه تنها قیمت پسته صادراتی بلکه نرخ پسته در بازار داخلی را هم کمتر از شرایط فعلی رقم بزند.

برای پا گرفتن معاملات پسته و آشنایی پسته کاران و حق العمل کاران تالار اختصاصی معاملات پسته در کرمان راه اندازی شده است.از سویی دیگر بانک کشاورزی هم حاضر است از طریق کارگزاری خود خط اعتباری به خریداران پسته بدهد، به شراط آن که خرید خود را از بورس انجام بدهند.صندوق توسعه ملی هم در حال بررسی چگونگی کمک به معاملات پسته از طریق اعتبار دهی و تسهیلات است.

نتیجه گیری نگارنده این است که پسته تنها در بورس آرام می گیرد و اگر واقعا مافیایی در کار نیست بهتر است تا همین جایگاه نائب رئیسی ایران در بازار پسته ( جایگاه دوم) به چینی ها و ترک ها واگذار نشده برای حفظ و ارتقای جایگاه خود ، متعادل شدن قیمت و قدرت رقابت پذیری هر چه زودتر پسته ایران را در بورس کالا خندان کنیم! البته باید بازهم منتظر بمانیم و ببینیم که تجارت پسته سربسته می ماند یا در بورس باز می شود!؟

علیرضا باغانی، روزنامه نگار اقتصادی و کارشناس بورس