*جواد فلاح، مدیر مطالعات اقتصادی و سنجش ریسک بورس کالا

به گزارش«پایگاه خبری بورس کالای ایران»بازار فرعی بورس کالای ایران، بازار جدیدی است که به دو بازار معاملات کالای فیزیکی و معاملات مشتقه اضافه شده است. این بازار با هدف ایجاد بستر لازم برای معاملات گروه‌های جدیدی از کالاها در بورس به وجود آمده است. در فاز نخست کالاهایی که پذیرش آن‌ها در بازار معاملات کالای فیزیکی تعلیق شده بود وارد این بازار شدند تا در صورت رفع عوامل تعلیق آن‌ها حداکثر طی ۶ ماه بتوانند رفع تعلیق شده و دوباره در بازار معاملات کالای فیزیکی معامله شوند. همچنین در این فاز معاملات اموال غیر منقول شامل املاک و مستغلات با کاربری‌های گوناگون اعم از اداری، تجاری، مسکونی و اراضی زراعی در این بازار راه‌اندازی شد.

در فاز دوم که به تازگی آغاز شده، امکان معامله‌ دامنه‌ وسیعی از کالاها در بورس فراهم می شود. پیش‌بینی می‌شود فاز دوم بتواند جانشین مناسب برای فروش کالا از طریق مزایده باشد. به عبارت ساده‌تر کالاهایی که در حال حاضر به روش مزایده توسط شرکت‌ها، سازمان‌ها و نهادهای دولتی و خصوصی به فروش می‌رسند، امکان فروش در این بازار را خواهند داشت. یعنی بازار فرعی برخلاف بازار معاملات کالای فیزیکی که تداوم عرضه در آن جزو شرایط اصلی پذیرش کالاها است، این امکان را فراهم خواهد کرد تا کالاهایی که فروشنده‌ آن تداوم عرضه ندارد نیز در بورس قابل معامله باشند. پیش‌بینی می‌شود این بازار در صورت موفقیت بتواند از طریق ایجاد پیوستگی در بازار این کالاها هزینه‌ مبادله را کاهش داده و زمینه‌ کشف قیمت‌های شفاف و رقابتی‌تری فراهم سازد.

در حال حاضر بورس کالای ایران براساس تفاهم‌نامه‌ای که با سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران منعقد کرده است تلاش می‌کند تا در بازار فرعی بستری برای معامله تولیدات صنایع کوچک فراهم سازد. در این میان، مطالعات نشان می‌دهد بورس‌های کالایی به معنای بازاری برای معاملات کالای فیزیکی بستری برای انجام معاملات طیف وسیعی از کالاها هستند. در ایران قرار گرفتن بورس کالای فیزیکی در کنار بورس کالای مشتقه باعث شده است در مواردی برخی از صاحبنظران حوزه بازار سرمایه به معاملات بازار فیزیکی در بورس ایراداتی وارد کنند. غافل از این‌که بورس‌های معاملات کالای فیزیکی در کشورهای مختلف دنیا وجود دارند و دقیقاً مشابه همین معاملاتی که در بازار فیزیکی بورس کالای ایران انجام می‌شود را انجام می‌دهند.

براساس مقاله‌ای که در سال ۲۰۱۱ توسط فائو منتشر کرده است بورس معاملات کالای فیزیکی در کشورهای مختلفی دنیا فعالیت می‌کنند. به عنوان مثال در قزاقستان بورس معاملات کالای فیزیکی با مجوز وزارت توسعه اقتصادی و تجارت این کشور فعالیت می‌کنند. غلات، محصولات پتروشیمی، فلزات، پوست، چوب، پنبه، دام زنده و بذر غلات عمده محصولات قابل معامله در این بورس‌ها هستند و صادرات محصولات بورسی نیز به شرط معامله در بورس صورت می گیرد. در روسیه بورس کالایی با مجوز دولت، در ترکیه بورس های کالایی با مجوز وزارت صنعت و تجارت و در اوکراین هم این بورس فعالیت می‌کند. جالب است بدانید در ترکیه معامله در بورس از پرداخت مالیات بر فروش (۴ درصد ارزش معامله) معاف است.

نکته قابل ذکری که در خصوص این بورس‌ها وجود دارد این است که در این بورس‌ها اتاق پایاپای تعهدات طرفین معامله تضمین نمی کند و فقط بستری برای کشف نرخ و افزایش شفافیت و تولید اطلاعات است.

به عنوان مثالی دیگر، بورس کالای بلاروس در سال ۲۰۰۹ میلادی یک بازار جدید تحت عنوان گروه محصولات مصرفی و صنعتی راه‌اندازی کرد. این بازار جدید یک بازار الکترونیکی ۲۴ ساعته بوده که در تمام روزهای سال فعال است. در اصل این بازار یک فروشگاه اینترنتی است که در آن هر عرضه‌کننده‌ای که تمایل داشته باشد کالای خود را برای فروش قرار می‌دهد و خریداران نیز می‌توانند با مراجعه به سایت، کالاهای عرضه شده را خریداری کنند. کارمزدی که بورس برای کالاهای معامله شده در این بستر معاملاتی اخذ می‌کند ۰.۱ درصد ارزش کالا است که فقط از فروشنده‌ کالا اخذ می‌شود و خریدار کارمزدی پرداخت نمی‌کند. افرادای که در بورس پذیرفته شده‌اند می‌توانند در این بستر معامله انجام دهند.

در پایان، اینکه ایجاد بازار فرعی بورس کالا در کنار دو بازار اصلی معاملات فیزیکی و مشتقه که بستری برای انجام معاملات طیف وسیعی از محصولات که قابلیت عرضه در تالار اصلی بورس کالا را ندارند، علاوه بر شفافیت و عرضه محصولات در سیستم بازار، می تواند انگیزه ای برای تولیدکنندگان و صنایع کوچک به شمار رود.

منبع:سنا