به گزارش «کالاخبر» به نقل از خبرگزاری فارس ؛بورس کالای ایران با سابقه بیش از ۱۵ سال هم‌اکنون تبدیل به مهمترین محل دادوستد بسیاری از کالاهای فلزی، فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی و محصولات کشاورزی در کشور شده است و به‌ گفته حامد سلطانی‌نژاد مدیرعامل بورس کالای ایران این مجموعه به‌ عنوان یکی از مراجع تعیین قیمت برای برخی از محصولات کشاورزی از جمله زعفران، زیره سبز و پسته شناخته شده است. در این رابطه مصاحبه‌ای با مدیرعامل بورس کالا انجام شده است که از نظر خوانندگان می‌گذرد.

بورس کالا تاکنون مرجع قیمت‌گذاری کدامیک از کالاهای عرضه‌شده در بورس است؟

آیا منظور از مرجعیت برای تعیین قیمت برای داخل کشور یا برای کشورهای منطقه یا برای همه کشورهای خارجی است؟ در ‌بورس کالا چون به‌ صورت مستمر کالا عرضه می‌شود، مرجع تعیین قیمت در داخل کشور است بطوریکه در برخی از کالاها مبنای تعیین قیمت در بازارهای خارج از بورس هم به حساب می‌آید، اما در حوزه بین‌الملل نشریه آرگس که یک منبع خارجی است،  قیمت های کشف شده در بورس کالا در برخی کالاها را به‌ عنوان مرجع اعلام می‌کند و نرخ فرآورده‌های نفتی را نیز منتشر می‌کند. ما تنها قانع به‌ کشف قیمت در بازارهای داخلی نیستیم، می‌خواهیم در چشم‌انداز آینده در منطقه مرجع قیمت‌گذاری باشیم، لذا سراغ برخی کالاها مثل زعفران و پسته رفته ایم؛ به‌ دلیل آنکه عمده تولید این محصولات در ایران است، باید قیمت آن هم در ایران کشف شود. در سطح دنیا در برخی کالاها ، مانند محصولات فولادی مرجع تعیین‌کننده قیمت، بورس فلزات لندن است و در آن موارد ما قیمت‌پذیر هستیم.

بورس کالای شیکاگو (CME ) در مورد حامل‌های انرژی مرجع قیمت گذاری است، اما در مورد بسیاری از محصولات در حال حاضر بورس‌های کالایی چین مرجع تعیین کننده قیمت  هستند.

به طور مثال در مورد سنگ آهن، میلگرد و برخی محصولات پتروشیمی مانند پی وی سی بورس دالیان چین مرجع قیمت است. در مورد محصولات پتروشیمی نیز چین به‌ عنوان مرجع تعیین‌کننده قیمت است، در بورس های چین عددهای بسیار بزرگی معامله می‌شود که این اعداد تعیین‌کننده قیمت است.

همچنین چین در فولاد بسیار اثرگذار است، در پتروشیمی نیز همین‌طور. در مورد فلزات گرانبها از جمله طلا و نقره نیز بورس COMEX و بورس کالای نیویورک (NYMEX) به عنوان مرجع قیمتی در دنیا به حساب می‌آیند، هرچند در منطقه ما نیز بورس طلا و کالای دبی،  DGCX و  بورس فلزات گرانبهای ترکیه هم در در مورد قیمت گذاری طلا  در بازار داخلی فعال هستند، ولی در نهایت  این دو بورس نیز در سطح جهانی قیمت پذیر به حساب می آیند.

تولید زعفران عمدتا در ایران صورت می‌گیرد، آیا بورس کالای ایران مرجع قیمت این محصول است؟

بر اساس برآوردها تولید زعفران در ایران امسال به ۵۰۰ تن می‌رسد.

در روزهای اخیر  علاوه بر ۵ انبار پذیرش شده در بورس کالا، یک انبار جدید زعفران در استان خراسان رضوی با ظرفیت حدود ۱۰ تن  پذیرش شد که از طریق آن گواهی سپرده زعفران معامله می‌شود و در این راستا ظرفیت انبارهای زعفران در بورس کالا تا ۵۰ تن نیز قابل افزایش است. امسال به‌ واسطه بارندگی‌های مناسب سال آور یا پرمحصول برای زعفران است و بر اساس برآوردهای صورت گرفته توسط فعالان حوزه کشاورزی  پیش بینی می‌شود، مقداری حدود ۴۵۰ تا ۵۰۰ تن زعفران در کشور تولید شود .

برای زعفران خرید توافقی یا خرید حمایتی انجام می‌شود؟

قاعدتا خرید توافقی در مورد زعفران با رویکرد حمایتی توسط دولت اجرا می‌شود. به‌ عنوان مثال دولت از طریق یک نهاد مباشر  حداقل قیمت را تعیین می‌کند و فرآیند خرید حمایتی از طریق این نهاد صورت می پذیرد. معتقدیم اگر کالاها در بورس کالا عرضه شوند، مشکل واسطه گری  تا حد زیادی حل می‌شود؛ در مورد زعفران نیز باید بازار داخلی زعفران تقویت و حمایت شود، وگرنه علیرغم رتبه نخست تولید محصول، مرجعیت قیمت  از آنِ کشور دیگری  می‌شود.

یک بحث در مورد بسته‌بندی زعفران و بحث دیگر بازاریابی زعفران است که باید به صورت جدی در نظر گرفته شود. علاوه براین تا کنون بازاری منسجم و شفاف برای محصول زعفران وجود نداشت و اطلاعات ناقص کشاورزان در مورد میزان برداشت محصول و نیز قیمت های معاملاتی، بعضا سبب متضرر شدن آنها می شد، اما اکنون بازار شفاف بورس کالا که ظرفیت معامله برای تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی را فراهم کرده است، در اختیار ذی نفعان این حوزه است. 

آیا با توجه به‌ اینکه ۹۰ درصد زعفران دنیا در ایران تولید می‌شود، ایران مرجع قیمت‌گذاری زعفران است؟

علیرغم رتبه نخست ایران در تولید محصول زعفران، همان طور که اشاره شد به دلیل مشکلات و مباحثی مانند ضعف در بسته بندی و بازاریابی زعفران ایران، مرجعیت قیمتی درا ختیار ایران نیست. درحال حاضر حجم قابل توجهی از زعفران در بورس کالا معامله می‌شود.

از زمان راه اندازی معاملات گواهی سپرده کالایی در بورس کالا تاکنون بیش از ۱۰۰ تن زعفران در بورس کالا معامله شده و امسال نسبت به‌ سال قبل مقدار معاملات زعفران رشد قابل توجهی داشته است، اگر خرید توافقی هم به‌ این رقم اضافه شود، قابل توجه خواهد بود. البته همه زعفران تولیدی حائز شرایط استاندارد معاملات در بورس کالا نیست.

در مورد زعفران، قرارداد آتی نیز در بورس راه‌اندازی شده است، در این نوع معاملات کشاورز در خصوص قیمت های  آینده زعفران پیش بینی می کند  و تصمیم می‌گیرد که آیا محصول خود را بفروشد یا نگه دارد. از طرفی به واسطه این معاملات، استاندارد زعفران نیز بهبود یافته است، اما در عین حال مشتریان خارجی به‌ قیمت زعفران در بورس کالای ایران توجه می‌کنند. تجار مطرح و عمده، زعفران خود را از  انبارهای بورس تأمین می کنند و برندهای معتبر زعفران انبارهای پذیرفته‌شده در بورس دارند.

این انبارها دارای شرایط استاندارد مد نظر بورس برای نگهداری زعفران هستند . به عنوان مثال استانداردهایی از قبیل شرایط نگهداری، حفظ دما و رطوبت انبار در شرایط استاندارد، تأمین امنیت انبار و ...که باعث می شود از زعفران بمانند یک کالای ارزشمند نگهداری می شود. تمامی این موارد برای این است که به سمتی حرکت کنیم که بتوانیم با ایجاد بازاری منسجم، شفاف و با ابزارهای مالی متنوع، بستر مرجعیت قیمتی ایران در حوزه کالاهای استراتژیک مثل زعفران را فراهم کنیم .

در مورد پسته هم رویکرد همانند زعفران است و قصد داریم انبارهای استانداردی در بورس پذیرش شود، اما کمی در مورد پسته مقاومت صورت می‌گیرد.

بالاخره آیا بورس کالای ایران مرجع تعیین قیمت زعفران است یا نه؟

بورس کالا یکی از مراجع قیمت‌گذاری زعفران در ایران است، البته هنوز زمینه توسعه انبارها و افزایش حجم معاملات وجود دارد و  تجار بزرگ زعفران در حوزه داخلی در بورس فعال هستند، لذا می‌توان گفت بورس کالای ایران در حوزه داخلی یکی از مراجع اصلی تعیین قیمت زعفران است و با ورود فعالان بزرگ در حوزه صادارت به این بازار این امکان نیز وجود خواهد داشت که به سمت مرجعیت قیمتی در سطح بازارهای جهانی زعفران حرکت کنیم.

آیا مشکل قانونی برای حضور تجار خارجی در بورس کالا وجود ندارد؟

در حوزه معاملات بازار فیزیکی بورس کالای ایران هیچ گونه محدودیت مقرراتی برای ورود فعالان خارجی وجود ندارد، اما واقعیت این است که موانعی در حوزه نقل و انتقالات ارزی برای انجام معاملات در بورس وجود دارد، که بعضاً تبدیل به مشکلی در این راه می شود.

زیره سبز هم در بورس کالا عرضه می‌شود، شرایط معامله این محصول چگونه است؟

در بورس کالا زیره سبز هم مانند زعفران و پسته در بورس کالا عرضه می‌شود که در مناطقی از استان خراسان مانند شهرستان سبزوار کشت و برداشت می‌شود. زیره از طریق ۳ انبار پذیرش شده بورس کالا در استان خراسان رضوی در شهرهای مشهد، تربت حیدریه و سبزوار دریافت و در بازار گواهی سپرده بورس کالای ایران معامله می شود.

درباره محصول زیره هم معاملات گواهی سپرده کالایی و هم قراردادهای آتی فعال است که معاملات آن از خرداد ماه سال جاری راه اندازی شده است و پیش بینی می شود با توجه با افزایش سطح زیر کشت زیره در سال گذشته و سال جاری در سال بعد شاهد رشد بیشتر معاملات این محصولات هم در حوزه گواهی سپرده و هم در حوزه معاملات آتی باشیم.

در مورد استاندارد های پسته چه مواردی در بورس کالا مد نظر قرار می گیرد؟

استانداردسازی پسته با همکاری کارگروهی تخصصی از اتاق بازارگانی کرمان و خراسان و بورس کالای ایران صورت گرفته است. در مرحله اول پسته خشک طبیعی خندان فندقی با اونس ۳۰-۳۲ با اقتباس از استاندارد ملی ایران و حتی در برخی از آیتم ها با بهبودهایی نسبت به استاندارد ملی به عنوان مشخصات کیفی محصول پسته تعیین شده است که معاملات آتی نیز بر روی همین استاندارد راه اندازی شد.

در ادامه این امکان وجود دارد که با گسترش ظرفیت انبارهای پسته سایر انواع پسته و نیز سایر اُونس ها نیز در انبارهای گواهی سپرده در قالب نمادهای مجزایی پذیرش شوند. البته در بورس‌های کالایی وقتی یک کالا با گرید خاصی پذیرش می‌شود و استاندارد برای آن در نظر گرفته می‌شود،  قیمت بقیه  گریدها با لحاظ کسر و صرف از روی آن استاندارد تعیین می‌شود و هدف نهایی مرجعیت قیمت است. هدف این است که قیمت در دست عده محدودی نباشد و قیمتی که در بورس تعیین می‌شود، قیمت عادلانه و رقابتی است که برآمده از مجموعه ترجیحات فعالان بازار است در مورد زعفران و پسته به دنبال این هستیم که قیمت به صورت منصفانه کشف شود و در نتیجه چرخه پس‌انداز و درآمد و سرمایه‌گذاری برای کشاورزان  بهبود یابد.  

معمولا باید چه مقدار از یک کالا در بورس کالا ارائه شود تا بگوییم قیمت مرجع قیمت‌گذاری شده است؟

پاسخ دقیق و قطعی برای این سوال وجود ندارد زیرا در مورد هر کالا و بسته به ساختار بازار سنتی موجود برای آن کالا، بزرگی و کوچکی بازار آن کالا، وجود یا عدم وجود مراجع قیمتی جهانی برای آن کالا و سایر عوامل شرایط متفاوت است، در واقع بهتر است، این طور بگویم که هر گاه فعالان اصلی و عمده زعفران یا هر کالای دیگری برای اطلاع از قیمت های عمده فروشی آن کالا به قیمت های کشف شده در بورس مراجعه کردند و آن را معیار قابل اتکایی برای خود در نظر بگیرند می توان گفت که بورس به هدف یعنی مرجعیت قیمت گذاری رسیده است.

مثلاً در مورد زعفران هرچند که در سال گذشته بیش از یک پنجم تولید آن در بورس عرضه شد (در مجموع بازار فیزیکی و گواهی سپرده کالایی)، اما می توان گفت که مرجعیت قیمتی در این حوزه به دست آمده است، زیرا تمامی کشاورزان و بخش قابل توجهی از تجار قیمت های کشف شده در بورس را مبنای معاملات خود قرار می دادند. به هر حال در خصوص کالاهای مختلف باید به تجربه به اعداد مد نظر شما برسیم. اما تلاش های بورس کالا در حوزه توسعه بازار محصولات پذیرفته شده ادامه دارد.

آیا کشمش را هم در بورس کالا عرضه می‌کنید؟

برای عرضه کشمش  و هم چنین  خرما در بورس کالا برنامه هایی وجود دارد. به این منظور در برخی شهرستان های استان های عمده‌ی تولیدکننده این محصولات مذاکراتی صورت گرفته است که امید داریم نتیجه حاصل شود. به طور مثال با انبارها، صادر کنندگان و تولیدکنندگان کشمش در استان‌های خراسان رضوی، قزوین و آذربایجان غربی، مذاکرات مفصلی صورت پذیرفته است و برخی از انبارها نیز مورد بازدید قرار گرفته و در حال حاضر فرایند پذیرش آن ها طی می شود.

پس از پذیرش انبارهای مورد نظر در مناطقی که پتانسیل تولید کشمش در آن ها وجود دارد فرایند معاملات می تواند آغاز شود. البته در مورد کشمش در فاز اول تنها معاملات گواهی سپرده کالایی آن راه اندازی می شود و با تمرکز بر بازار گواهی سپرده کالایی به دنبال توسعه بازار این محصول هستیم.

علاوه بر کشمش، خرما هم در حال حاضر در شرایط مشابهی قرار دارد و مذاکراتی در استان کرمان و خوزستان برای ورود خرما به حوزه گواهی سپرده کالایی صورت گرفته است. با بررسی های صورت گرفته تقریباً به این جمع بندی رسیده‌ایم که یکی از انواع خرمایی که بیشترین حجم تولید و صادرات را دارد و در جغرافیای تولید این نوع خرما تأسیسات انبارداری مناسبی نیز ایجاد شده است خرمای مضافتی بم است، لذا بررسی ها عمدتاً بر این موضوع متمرکز شده است و با یکی از انبارها در شهر بم نیز مذاکراتی صورت پذیرفته است.

خوشبختانه استاندارد ملی در مورد هر دو محصول وجود دارد و می تواند مبنای مشخصات کیفی محصول مورد معامله در بورس کالای ایران قرار گیرد. البته بسیاری از کالاهای کشاورزی را نمی توان از طریق بورس کالا عرضه و معامله کرد، چون اغلب محصولات کشاورزی در کشور ما حمایتی هستند و دولت برای انها قیمت مصوب اعلام می کند. 

بخش عمده ای از کشاورزان ما در کار کشت گندم هستند و گندم یک کالای مورد حمایت دولت است، البته طرح ما این بود که در قالب طرح قیمت تضمینی که طی چند سال اخیر در مورد محصولات جو و ذرت اجرا شد کشاورزان تجربه کنند که چگونه محصول برداشت شده  را برای فروش به‌ انبارهای مورد پذیرش بورس بسپارند و به‌ صورت عمده‌ تحویل واسطه گران نداده و با توجه به روند قیمت ها برای فروش محصول خود برنامه ریزی نمایند.

در این طرح کسانی که در مساحت‌های کوچک کشاورزی می‌کنند، خودشان محصول را به‌ انبار می‌دهند و گندم باید عیارسنجی و گریدبندی شود. فروش کالا در بورس به صورت آنلاین است و واسطه های بی مورد را از چرخه تجارت حذف می‌کند. 

بنابراین باید این نکته را در نظر داشت هر کالایی  قابلیت عرضه در بورس را ندارد و باید شاخصه هایی را احراز کند از جمله اینکه قابلیت استانداردسازی بر اساس استانداردهای ملی یا حداقل عرفی بازار را داشته باشد و برای آن قیمت مصوب حمایتی تعیین نشده باشد. از طرفی تعداد قابل توجهی از بازیگران آن در بازار حضور پیدا کنند تا بازار رقابتی شود.

آیا برنج که زمان راه‌اندازی بورس کشاورزی به‌ عنوان اولین کالا بین وزیران کشاورزی و بازرگانی وقت معامله شد، هم اکنون در بورس کالا عرضه می‌شود یا خیر؟

گرچه تلاش کرده‌ایم معاملات برنج را در بورس انجام دهیم، اما هنوز نتیجه‌ای حاصل نشده است. تولید برنج منحصر به‌ ۳-۲ استان شمالی است، اگرچه که بعضاً در برخی استان های دیگر (مانند خوزستان) کشت می شود، ولی سیاست الگوی کشت در کشور به این صورت است که منحصر به استان های شمالی باقی بماند. استانداردپذیری برنج مقداری سخت است، به همین دلیل در زمینه پذیرش برنج خیلی توفیق نداشتیم، البته تولیدکنندگان برنج هم اکثرا تولیدکنندگان در مقیاس پایین و زمین‌های کوچک هستند و ترجیح آنها این است که محصول خود را به‌ همان مشتریان همیشگی و سنتی بفروشند.

البته این موارد نباید دلیلی باشد که بازار را توسعه ندهیم. به همین دلیل برنامه ریزی با فعالان در حوزه این محصول در استان مازندران صورت گرفته است تا بر روی انواع خاصی از برنج که بیشترین میزان تولید را دارند، معاملات گواهی سپرده کالایی راه اندازی شود. البته باید توجه داشت که بورس کالای ایران تا کنون عمدتاً در مورد کالاهایی که کشور ما در آن ها دارای مازاد تولید بوده است اقدام به راه اندازی معاملات گواهی سپرده کالایی و قراردادهای آتی نموده است، ولی در باره محصولاتی که مازاد تقاضا نسبت به حجم تولید کشور وجود دارد، باید با ملاحظات بیشتری موضوع مورد بررسی قرار گیرد.  

کشاورزان به‌ صورت سنتی معاملات آتی و سلف انجام می‌دهند.

بله، کشاورزان در واقع انواع معاملات نقدی و سلف را در بازار سنتی انجام می‌دهند اما اینکه بگوییم معاملات آتی هم انجام می‌دهند در مورد کالاهای مختلف این امر متفاوت است، مثلاً معاملاتی شبیه به آنچه ما به صورت کلاسیک به آن معاملات آتی می‌گوییم در بازار سنتی زیره سبز معامله می شده است.

معاملات آتی در دنیا قدمت زیادی دارند و به طور مثال بورس شیکاگو از سال ۱۸۴۸ راه‌اندازی شده و حدود ۲۰۰ سال سابقه بورس کالا و انجام معاملات فیوچرز را بر روی محصولات کشاورزی دارند. البته همان طور که ذکر شد کشاورزان ایرانی هم در برخی از کالاها معاملات فیوچرز را استفاده می‌کنند، اما به‌ روش سنتی استفاده می‌شود. بنابراین باید به‌ آنها آموزش داده شود.

در مورد عرضه وکیوم‌ باتوم، ماده اولیه تولید قیر در بورس کالا توضیح دهید.

سالانه بیش از ۳ میلیون تن وکیوم‌ باتوم در بورس کالا  معامله می‌شود که کل تولید این محصول بین ۶ تا ۷ میلیون تن در سال است و طبق مصوبه تنظیم بازار باید همه این تولید در بورس کالا عرضه شود و ۴ میلیون تن به‌ صورت تهاتری معامله می‌شود. وکیوم‌باتوم  ماده اولیه قیر است که عمده آن تهاتر می‌شود.

قرار بود خودرو نیز در بورس کالا ارائه شود، عرضه خودرو در بورس به‌ کجا رسید؟

تا زمانی که خودرو قیمت‌گذاری می‌شود، نمی‌تواند به‌ بورس بیاید. خودرو در هیچ جای دنیا یک کالای بورسی نیست، البته ما می‌توانیم آن را به‌ بورس بیاوریم، به‌ شرط آنکه کالا همگن باشد. مثلا خودرو سراتو یک کالای همگن است و خودروهای همگن را می‌توان در بورس عرضه کرد، به‌ شرط آنکه حجم آن قابل توجه باشد. البته در بورس کالای ایران تأمین مالی قابل توجهی بر روی سلف موازی خودرو صورت گرفته است، ولی عمده معاملات خودرو در بورس عمدتاً در خصوص معاملات ابزارهای تأمین مالی بوده است. 

وضعیت عرضه فلزات در بورس چگونه است؟

معاملات محصولات  فلزی در بورس کالا  در شرایط و حجم مناسبی در حال انجام است. حجم و ارزش معاملات فلزات از اول سال تاکنون رقم خوبی بوده است. به طوری که در تالار محصولات صنعتی تا کنون بیش از ۳۳۰ هزار میلیارد ریال معاملات صورت گرفته است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۷۶ درصد رشد در ارزش معاملات و نیز ۱۰حدود درصد رشد در حجم معاملات را نشان می دهد.

در مورد عرضه سکه در بورس کالا وضعیت چگونه است؟

سکه در قالب گواهی سپرده کالایی از طریق ۴ خزانه بانکی که در بورس پذیرش شده اند معامله می‌شود . البته مرجع قیمت سکه بازار خارج از بورس است و بورس هم از بازار بیرونی تاثیر می‌گیرد. ساعت شروع معامله سکه در بورس کالا بعد از ساعت شروع معاملات بازار سنتی طلا است. دارندگان سکه طلا، سکه خود را در یکی از خزانه های پذیرش شده در بورس سپرده می‌کنند و سپس امکان فروش ان را در هر لحظه خواهد داشت. 

شمش طلا در بورس چه وضعیتی دارد؟

شمش طلا در بورس معامله می‌شود، ولی در حال حاضر به‌ دلیل موضوع مالیات بر ارزش افزوده حجم معاملات کاهش داشته است، اگر مشکل همسان‌سازی و مشکل مالیات ارزش افزوده حل شود، معاملات شمش طلا بهتر می‌شود. طلای آب‌شده هم در بورس کالا می‌تواند معامله شود. البته مصنوعات طلا در بورس معامله نمی‌شود.

مصنوعات چون همگن نیست، در بورس کالا قابلیت  معامله ندارد. به طور اجمال کالاهایی در بورس معامله می‌شود که اولا همگن باشد، ثانیا تعداد زیادی متقاضی و بازیگر داشته باشد. اگر بازیگر زیاد نباشد، معامله در بورس شکل نمی‌گیرد.