کالاخبر-شفافیت قیمتی، حذف واسطه ها و معاملات عادلانه، هدف نهایی تمامی بورس های کالایی است و این بورس ها تلاش می کنند تا با ارائه ابزارهای مالی جذاب به فعالان و توسعه شیوه های معاملاتی، تجربه معامله ای خوب برای فعالان و معامله گران خود رقم بزنند. از سوی دیگر مناقصه که در واقع معامله ای است که برای خرید کالا یا انجام خدمت صورت می پذیرد و پس از اعلام مناقصه گزار، همه پیشنهادهای قیمتی جمع می شود و سپس با بررسی همه پیشنهاد ها در زمان اعلام شده، با پایین ترین پیشنهاد مطرح شده معامله صورت می گیرد.

در کشور ما مناقصات در حوزه های مختلفی همچون راه و ساختمان، آب و فاضلاب، نفت، گاز و پتروشیمی و سایر صنایع انجام می شود اما مشکلاتی همچون شفاف نبودن قیمت ها و در دسترس نبودن اطلاعات مناقصه برای تمام ذی النفعان سبب شد که نیاز به بستری شفاف جهت انجام مناقصات بیش از پیش احساس شود و با توجه به ظرفیت بورس کالای ایران، از سال ۱۳۹۹ تابلوی مناقصات در بورس کالا شروع به فعالیت کرد که این امر می تواند زمینه ورود شرکت های مختلف به این تالار را فراهم کند.

از اواخر سال ۱۳۹۹ و با پذیرش کالای کنتور در بورس کالا، شرکت های توزیع نیروی برق که خریدهای کنتور خود را به شیوه مناقصه های عرف کشور انجام می دادند، توانستند به عنوان اولین مناقصه گزاران بورس کالا، وارد تالار معاملات شوند و از آن زمان به بعد مناقصات در بورس کالا آغاز شد.

*گذشته مناقصات کنتور

شیوه مناقصات معمول در شرکت های توزیع نیروی برق به طور خلاصه به این صورت است که پس از جلسات داخلی در این شرکت ها در خصوص منابع مالی مناقصه، تعداد محصول درخواستی و سایر شرایط مهم، واحد ذی الصلاح برگزاری مناقصه، اقدام به انتشار اسناد مناقصه می کند و چند روز کاری (معمولا ۵ روز) اسناد مناقصه را به فروش می گذارند.

شرکت هایی که درخواست حضور در مناقصه را دارند، اسناد را خریداری می کنند و در بازه مجاز اعلامی می توانند قیمت های خود را با شرایط مشخص شده به اطلاع مناقصه گزار برسانند (معمولا ۱۰ روز زمان اعلام قیمت است) و در روز مناقصه و با بازگشایی قیمت های اعلامی فروشندگان، برنده مناقصه مشخص می شود.

*مناقصه کنتور در بورس کالا

تالار مناقصات بورس کالا نیز در سال ۱۳۹۹ با شرایط معامله ای ویژه ای شروع به فعالیت کرد، به این صورت که مناقصه گزارانی که درخواست خرید کالا را دارند، اقدام به انتشار اطلاعیه مناقصه (با قیمت پایه اعلامی توسط توانیر) می کند و در روز معامله، فروشندگانی که تمایل به شرکت در مناقصه دارند با اعلام به کارگزار خود، سفارش را ثبت می کنند.

قوانین معامله، مشابه قوانین بازار فیزیکی بورس کالا است، در زمان زرد و سبز قیمت ها توسط کارگزار فروشنده شرکت کننده در مناقصه، پذیرفته می شود و در صورتی که فروشندگان زیادی اقدام به شرکت در مناقصه کنند، در زمان قرمز معاملات، رقابت در جهت "کاهش قیمت" میان فروشندگان صورت می پذیرد.

از ابتدای سال ۱۴۰۰ تا کنون اطلاعیه مناقصه ۱۰۳،۴۵۹ کنتور در بورس کالا از سوی ۱۱ شرکت توزیع نیروی برق بر روی تابلو قرار گرفته است که تعداد ۶۲،۵۰۶ کنتور به ارزش ۲۵.۵ میلیار تومان مورد معامله قرار گرفت. لازم به ذکر است که مدل کنتورهایی که تاکنون در بورس کالا عرضه شده است، کنتور های تکفاز دیجیتال در دو نوع با قاب و بدون قاب بوده است.

در شکل زیر وضعیت معاملات کنتور در سال 1400 مشاهده می شود:

*بررسی وضعیت کنونی مناقصات بورس کالا

اسناد مناقصه که در گذشته در سامانه های مشخصی بارگذاری می شد، اکنون در سایت بورس کالا منتشر می شود و در دسترس همگان خواهد بود و عموم فعالان می توانند از وضعیت این مناقصات اطلاع یابد و از سوی دیگر مشخصات فنی مد نظر مناقصه گزار در بخش پیوست اطلاعیه، قابل دسترس خواهد بود.

در حین انجام مناقصات، در سامانه آنلاین بورس کالا، عموم مردم می توانند روند قیمت ها و رقابت، جهت برنده شدن در مناقصه را مشاهده کنند و از سوی دیگر پس از انجام مناقصه، با انتشار آمار معاملات در بورس کالا، فعالان صنعت، تحلیلگران و سایر علاقمندان می توانند وضعیت معامله، قیمت ها، تعداد و تناژ معامله را مشاهده کنند.

اما با توجه به تفاوت شیوه نوین برگزاری مناقصه در بورس کالا با مدل عرف برگزاری مناقصات لازم است تا عموم ذی النفعانی که در این بازار فعالیت می کنند نسبت به یادگیری معاملات بورس کالا و مزایای آن اطلاع داشته باشند تا بتوانند به نحو مطلوب در این بازار فعالیت کنند و همچنین به مرور و با گسترش این بازار، انتظار می رود که روند برگزاری این مناقصات در بورس کالا نیز افزایش یابد.

در حال حاضر زمان برگزاری مناقصات، روزهای شنبه است و مناقصه گزار باید فرم تکمیل شده اطلاعیه مناقصه و اقدامات تضمینی را حداکثر تا ۳ روز کاری قبل از زمان مورد نظر، به کارگزار خود تحویل دهد که پیشنهاد می شود مناقصه گزاران زمان بیشتری را جهت انتشار اطلاعیه مناقصه خود در نظر بگیرند، زیرا تا کنون تمام مناقصات سال ۱۴۰۰ در هفته قبل از مناقصه منتشر شدند که این موضوع باعث شده است فاصله میان انتشار اطلاعیه و برگزاری مناقصه بسیار کوتاه باشد و از سمت فروشنده نیز بازه زمانی کم میان انتشار اطلاعیه و زمان ثبت آن جهت ارائه تضامین به بورس کالا برای شرکت در مناقصه ممکن است مشکلاتی را ایجاد کند، زیرا فروشنده برای تضمین شرکت در مناقصه، یا باید ۱۰۰ درصد وجه نقد را تامین کند و یا ضمانتنامه های خواسته شده از سوی بورس کالا را تهیه کند که با توجه به الزام طی شدن روند اداری این موضوعات، ممکن است نتواند در زمان مناقصه سفارش خود را ثبت کند.

از سویی دیگر روند تسویه معاملات در قانون بورس کالا در صورت تسویه نقدی، ۳ روز بدون جریمه و ۳ روز با جریمه است و در صورت تسویه اعتباری، ۳ روز فرصت امضای فرم تایید اعتبار است که در صورت تاخیر، در سه روز بعد باید همراه با نامه بخشیدگی جریمه از سوی فروشنده به اتاق پایاپای بورس کالا ارسال شود که با توجه به اینکه ممکن است فرایندهای مالی و تاییدیه های آن توسط شرکت خریدار (مناقصه گزار) جهت تسویه قدری به طول انجامد و با مشکل روبرو شود و البته لازم به ذکر است در صورتی که تا ۶ روز کاری ذکر شده خریدار نتواند تسویه را (چه نقدی و چه اعتباری) انجام دهد قرارداد فسخ می شود.

*نوع جدید کنتور در عرضه شنبه

شنبه پیش رو (۱۸ دی ماه ۱۴۰۰) مناقصه نوع جدید کنتور با عنوان کنتور سه فاز در بورس کالا برگزار می شود که اولین معامله این مدل از کنتورها در بورس کالا خواهد بود و انتظار می رود با پذیرش انواع مختلف این محصولات در بورس و از سوی دیگر اقدامات در دستور کار بورس کالا در خصوص توسعه و پذیرش محصولات و ابزارهای جدید، بازار مناقصات بورس میان شرکت های فعال در مناقصات سایر حوزه ها و صنایع رشد و توسعه یابد.

*علی بادامی کارشناس توسعه بازار بورس کالا و انرژی کارگزاری آگاه