عصر اقتصاد- با توجه به نقش اساسی این بورس در کشف قیمت کالاها و تامین مالی در بخش تولید و صنعت در راستای ارتقای اقتصاد ملی در خصوص  ساز وکارها و نوع نقش آفرینی این بازار در شرایط موجود کشور گفتگوی اختصاصی را با مدیر عامل بورس کالا "دکتر حامد سلطانی نژاد " ترتیب دادیم و آنچه در ادامه می آید حاصل گفتگوی عصر اقتصاد با عالی ترین مقام بورس کالاست .

*کارکرد های بورس کالا و همچنین ویژگی های خاص این بازار برای استفاده بهینه در اقتصاد کشور را چه می دانید؟

بورس کالا کارکرد های متفاوتی دارد و می توانیم طیفی از خدمات را برای بورس کالا برشماریم که دارای یک حداقل و یک حداکثر است . در بحث خدمات حداقلی که بورس کالا می تواند ارائه کند می توانیم به مواردی مانند شفافیت ، قیمت گذاری  عادلانه بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا ،انتشار اطلاعات،کمک به تصمیم گیری و تصمیم سازی مسئولان و کاهش فساد و رانت اشاره کنیم که حکم حداقل خدمات را در این بخش ایفا می کند. اما در کنار این حداقل ها که بر شمردیم می توان از پوشش ریسک،تامین مالی و کاهش عدم تقارن اطلاعات بین فعالان یک صنعت به عنوان حداکثر خدمات بورس سخن گفت .

ما در بورس کالا در برخی موارد مانند معاملات سلف و سلف موازی و همچنین برخی معاملات مشتقه  توانستیم در پوشش ریسک موفق باشیم اما اینکه مدعی آن باشیم که بورس کالا این شاخصه را در تمام محصولاتش بدست آورده ، جواب منفی است .

نکته مهم در این نهفته است که ما باید بورس کالا را به عنوان یک سازوکار نظاره کنیم، سازوکاری که همراه با احراز هویت، معاملاتی امن از نظر تسویه را برای فعالان بازار فراهم می کند. کارکردی که در کنار قرار دادن کل عرضه در مقابل کل تقاضا ، به کشف قیمت عادلانه منجر شده و در کنار آن تامین مالی نیز حاصل می شود .

حال سوال این است که آیا این سازوکار مورد استفاده صحیح قرار می گیرد که پاسخ یه این سوال بستگی به نوع اطلاع رسانی و ارائه درست سازوکار بورس دارد و همچنین اینکه آیا فعالان واقعی اقتصاد، نسبت به این سازو کار ها اطلاعات کافی داشته باشند . در کل دنیا، کشور ها را به اندازه بازارهای مالی آنها تقسیم بندی می کنند و چون بازارهای مالی توانایی اهرم سازی اقتصاد را دارند، لذا توانمندی کشور ها را به اندازه بزرگی بازارهای مالی آنها وابسته می دانند. خاصیت اهرمی در اقتصاد دومزیت را ایجاد می کند؛ اول خاصیت تامین مالی و دیگری تعیین margin برای ورود به بازار است تا از وابستگی به کل سرمایه اشخاص برای ورود به بازار بی نیاز شود . البته این به آن معنا نیست که خاصیت اهرمی همواره مثبت است اما با کنترل دقیق می تواند باعث ایجاد قدرت در بازار شود. مثلا خاصیت اهرمی را می توانیم در بازارهای مشتقه مشاهده کنیم و می دانیم بازارهای مالی محل معامله ابزار مشتقه است، لذا خاصیت اهرمی می تواند محرک بخش واقعی اقتصاد باشد .

در حقیقت ، لازمه استفاده از این ویژگی ها،  ایجاد شفافیت است که یکی از محصولات بورس هاست و دلیل عدم استقبال برخی از این ویژگی منحصر به فرد بورس، چه در بازار مشتقه و چه در بازار نقد، ترس از بازار شفاف است .

* دلیل عدم استقبال برخی شرکت های پتروشیمی و همچنین برخی کارشکنی ها در مبادله محصولات این بخش در بورس کالا را در چه می دانید؟

قانون گذار به عنوان نمایندگان مردم تشخیص داده است که محصولاتی که در کشور، کالای اساسی محسوب می شوند به این عنوان که منفعت عموم مردم را درگیر می کند باید در یک بازار قابل نظارت مورد معامله قرار گیرد. تاقبل از متمرکز شدن بحث نظارت در بورس برای معامله محصولات پتروشیمی ، ما با تعدد پرونده های تخلف که ماحصل سیستم معاملاتی گذشته بود مواجه بودیم. اما با بوجود آمدن سازوکار معامله این محصولات در بورس کالا می توانیم ادعا کنیم که شرایط نظارت بسیار آسان شده است. در کنار این مورد، بورس کالا معتقد است خاصیت معامله در بورس کالا، احراز هویت است و هر شخص برای معامله، نیازمند دریافت کد معاملاتی است که در ایجاد شفافیت در مبادلات نقش بسزایی دارد که در گذشته قطعا چنین نبود.

البته دلایل متعددی برای مقاومت این بخش برای ورود به بازار شفاف بورس وجود دارد و به دلیل اینکه این شرکت ها، فعالان حوزه صنعت هستند همواره با این سوال مواجه اند که آیا بورس امکانات تامین مالی و یا برنامه ریزی در حوزه تولید را فراهم می کند یا خیر و یا مباحث بازرگانی را نیز پوشش می دهد؟.  این موارد را درکنار علاقه به معاملات در بازار غیر شفاف را می توان مهمترین دلایل مقاومت این بخش دانست.

به نظر می رسد باید حلقه واسطی مانند شرکت های تامین سرمایه و یا کارگزاران ایجاد شود تا سازوکارها و مزایای بورس را برای این شرکت ها تشریح کند و این اطمینان را ایجاد کنند که در بورس کالا، سرویس های مطلوبی را می توان ایجاد کرد. البته معتقدیم بورس کالا در این مدت همکاری خوبی با شرکت های پتروشیمی انجام داده است مانند قبول قیمت گذاری که در هیچ بورسی ، مسبوق به سابقه نیست و در حالی که از خارج از بورس این موارد به مجموعه تحمیل شد. امروز می بینیم همین موارد را دستاویزی برای هجمه به بورس کالا قرار داده اند . این در حالی است که بورس کالا نه به دنبال دلال ها است و نه علاقه ای به قیمت گذاری دارد چرا که خاصیت اصلی بورس ها ، کشف قیمت کالاها بر اساس تقابل آزاد عرضه و تقاضا است.

ما معتقدیم، بورس یکی از آزادترین بازارهاست و نماد اقتصاد آزاد است .

* آیا موافق هستید که بورس کالا باید کارکرد ها و ویژگی نظارتی خود را برای حصول اطمینان شرکت های پتروشیمی به درستی ارائه کند ؟

بله، معتقدیم با توجه به اینکه پتروشیمی ها فعالان حوزه صنعت هستند، شرایط بورس باید دقیق برای این شرکت ها تشریح شود و شرکت های تامین سرمایه و کارگزاران در این بخش باید فعال شوند و حتی می توانند در حوزه فروش محصول و بازاریابی نیز به آنها کمک کنند .

یکی از مهمترین مباحثی که امروز پیرامون پتروشیمی ها موجود است، مبحث بازاریابی بین المللی است. لذا سرمایه گذار خارجی که به کشور مراجعه می کند، دنبال سازوکاری مطمئن و دقیق می گردد که هم از حیث تعیین قیمت و هم از لحاظ اطمینان تحویل و انتقال پول آسوده خاطر باشد . حال سوال این است که چه سازوکاری مطمئن تر از بورس کالا سراغ دارید که به سرمایه گذاران خارجی ارائه دهید؟

معتقدیم این شرکت های بزرگ و برخی از طیف های باید این سازوکار را بپذیرند و البته این سازوکار برای تمام محصولات وجود دارد. طبق قانون، هیئت پذیرش بورس با دریافت برخی گزارشات مانند نحوه عرضه محصولات و یا تقاضا و نوع بازار، بررسی می کند که محصولی community یا especiality  است و با توجه به اینکه در بورس تنها محصولات community  اجازه معامله دارد تصمیم به پذیرش در بازار گرفته می شود.

بنابراین ملاحظه می کنید که بورس برای تمام مراحل از زمان ورود کالا و محصول شرکت تا تسویه و پایاپای معاملات ساختار و برنامه ریزی دقیق دارد .

* در حوزه توسعه بازار چه اقدام هایی را انجام داده اید و ویژگی یک بازار خوب و توسعه یافته را چه می دانید همچنین بورس کالا در بخش آموزش چه اقداماتی را انجام داده است .

اصولا گسترش بورس ها در دو حوزه بازاری و ابزاری دسته بندی می شود. لذا بورس کالا در حوزه گسترش بازاری با ایجاد بازار های فیزیکی، مشتقه و فرعی به نقطه مطلوبی دست یافته اما در حوزه گسترش ابزاری مستلزم کار بیشتری است. مثلا در مورد قراردادهای سلف موازی که هم ابزار تامین مالی و هم برنامه ریزی آتی را در بر می گیرد، نیازمند توسعه هستیم که برای نیل به این هدف و ایجاد بازار مشتقه نیازمند بازیگران مالی هستیم . اینکه ما فقط تولید کننده و مصرف کننده را دخیل بدانیم، باعث ایجاد بازار نمی شود و ما باید نقشی را برای واسطه ها در نظر بگیریم . واسطه ها به عنوان اشخاصی که دارای سرمایه برای سرمایه گذاری اند ، در تامین مالی نقش ایفا می کنند. اصولا بازاری خوب است که هیچ یک از بازیگران خویش را حذف نکند و باید پذیرفت که واسطه ها بخشی از بازار هستند و باید طوری زمین بازی را فراهم کرد که این واسطه ها به نفع بازار حرکت کنند.

در کشور های دیگر هم چنین است و با ایجاد بستری مناسب، اشخاص را که دارای قدرت مالی و پیش بینی هستند به سمت بازارهای مالی سوق می دهند تا بازار واقعی از گزند در امان باشد و این نتیجه اهمیت بازارهای  مالی در اقتصاد است زیرا در بازارهای مالی با ایجاد  خاصیت اهرمی و تامین مالی در کنار کارکرد اطلاعاتی امکان تصمیم گیری فراهم می شود .

البته یکی دیگر از رسالت های مهم بورس کالا، آموزش است اما برای ساختن بازاری که بازیگران بالقوه ندارد نیازمند ورود واسطه ها هستیم . اگر در ایجاد بازار برای هر محصولی فقط بخش واقعی آن بازار را در نظر گیریم قطعا بازاری شکل نخواهد گرفت . شاید عنوان شود که در بازارهای غیر بورسی این واسطه ها نقش مخربی دارند اما باید توجه کرد در بازار بورس چون این بخش خود مصرف کننده نیست و دنبال سرمایه گذاری است با ایجاد تغییرات در معاملات ، باعث پوشش ریسک می شود .

* درباره ی بورس ارز که چندی است پیرامون آن صحبت می شود و شما نیز وعده ، راه اندازی آن را دادید چه اقداماتی صورت گرفته است؟

درمورد مقوله بورس ارز،  باید برنامه ریزی جدی در مورد اشخاصی که متقاضی پوشش ریسک  در این بخش هستند شود. در قانون، متولی تصمیم گیری در این مورد ،  بانک مرکزی، سازمان بورس و وزارت اقتصاد تعیین شده است و با توجه به تاثیر گذاری بالای ارز در معیشت مردم،  قانون گذار به این مبحث ورود کرده است .

باید توجه کرد آنچه باعث ویرانی اقتصاد می شود تلاطمات اقتصادی است و ما مشاهده می کنیم در سالهای اخیر بخش ارز با چه تلاطماتی مواجه بوده است.  اینکه همواره مسئولین بر ثبات اقتصادی تاکید می کنند باید عنوان شود یکی از فاکتورهای ثبات اقتصادی، اطمینان درمورد نرخ برابری دلار در برابر ریال است.

امروز ما مشاهده می کنیم هر سرمایه گذار خارجی که وارد کشور می شود با توجه به پیشینه ذهنی که از تلاطمات ارزی در ایران دارد , عنوان می کند که ریسک سرمایه گذاری در کشور ما را بالا است و توانایی پذیرش ریسک ارز را ندارد.

بورس کالا با توجه به تجربه پوشش ریسک در معاملات قراردادهای آتی سکه طلا و برای ایجاد اطمینان در مسئولین در مورد توانایی بورس کالا ،  پیشنهادات خود را در این زمینه ارائه کرده است و در کار گروهی که ایجاد شده در کنار راه حل پیشنهادی بانک مرکزی،  بورس کالا نیز طرح خود را ارائه داده است اما جمع بندی نهایی باید توسط متولیان امر صورت گیرد.

البته لازم به ذکر است بورس کالای ایران،  زیر ساخت قانونی راه اندازی بورس ارز را دارد زیرا توانایی راه اندازی قرار داد مشتقه در مورد هر ابزاری را دارد اما با توجه به اینکه ارز ، یکی از متغیر های اساسی در کشور است ، بهتر است سیاست گذاری در حوزه قیمت،  توسط مراجع مربوطه صورت گیرد و سپس از طریق بورس کالای ایران اعمال شود .

البته معتقدیم مسئله پیچیده ای نیست و باید دید مسئولین ما به سمت بازارهای مالی و مزایای آن هدایت شود .

* و سوال آخر ، در بحث اتصال به بورس های بین المللی بعد از برداشته شدن تحریم ها و همچنین همکاری با بورس کشور های آسیایی و شرق اروپایی که سال 93 وعده آن داده شد، چه اقداماتی در دست انجام است .

در مورد پیوستن به IEU یک نکته حائز اهمیت است که گروه مذکور خود به هم متصل نیستند و بیشتر یک تابلو معاملاتی و متشکل از کشورهایی هستند که با ساختار اقتصاد بلوک شرق ،  به سمت بازار آزاد در حال حرکت هستند. لذا برای بهره مندی بیشتر کشور ، باید به تراز تجاری ایران با این کشورها توجه کرد. البته این نکته را نیز باید مد نظر داشت که اتصال بورس ها،  کاری بلند مدت است و باید زیر ساخت های قانونی و IT  فراهم شود . اما با توجه به رفع تحریم ها می توانیم از ترکیب های بهتری نیز بهره گیریم . این بدان معنی نیست که عضویت در IEU را کنار می گذاریم . زیرا ارتباط اقتصادی با کشور های منطقه به غیر از فواید اقتصادی ، موجبات امنیت را نیز فراهم می کند ولی با توجه به امکان حذف تحریم ها ، می توان به شرایط بهتری نیز فکر کرد .