• محمود الهی‌فرد، کارشناس بازار سرمایه

روش فروش در بورس کالا، حراج حضوری به روش الکترونیکی است که شامل دو روش حراج (حراج عادی و حراج باز) می‌شود.

روش معمول و عادی حراج، که از ابتدای تاسیس بورس کالای ایران تاکنون وجود داشته، شامل چند مرحله می‌شود. زمان پیش گشایش (سبز) که یک تا ۱۵ دقیقه بوده و در اختیار ناظر تالار است. این زمان اختصاص به وارد کردن سفارش‌های خرید و فروش دارد که به وسیله کارگزاران فروشندگان و کارگزاران خریداران انجام می‌گیرد. طی این زمان، کارگزار خریدار مجاز به اعمال هر تغییری در نوع سفارش خرید و حتی حذف آن است.

زمان مظنه‌یابی (زرد) به ازای هر کالا یک دقیقه است. پس از اتمام زمان سبز، زمان زرد شروع می شود که  به زمان حراج معروف است. طی زمان حراج، قیمت قابل تغییر است، بدین ترتیب که فروشنده فقط مجاز به کاهش قیمت پیشنهادی خود بوده و خریدار می تواند قیمت بالاتری را (حداکثر تا سقف پیشنهادی فروشنده) پیشنهاد دهد. با توجه به شرایط بازار، امکان افزایش عرضه از طرف کارگزار فروشنده در این زمان وجود دارد. در این مرحله کارگزار خریدار می تواند قیمت پیشنهادی را بپذیرد و یا قیمت پایین تری (سقف قیمت خرید خود را) پیشنهاد بدهد. همچنین کارگزار خریدار می‌تواند تا قبل از قبول قیمت فروشنده، تقاضای خود را کاهش دهد.

زمان رقابت (قرمز) نیز که یک دقیقه به ازای هر کالاست،  اگر میزان تقاضایی که سقف قیمت پیشنهادی فروشنده را پذیرفته بیش از میزان عرضه باشد، معاملات وارد زمان قرمز یا رقابت می‌شود و در این زمان کارگزار خریدار می‌تواند قیمتی بالاتر از قیمت فروشنده پیشنهاد کند.

 پس از اتمام این زمان، سیستم دستورات خرید و فروش را بر اساس بالاترین قیمت‌ها مرتب کرده و آنها را با هم تطابق می‌دهد. اساس کار بر اولویت فروش با قیمت های پایین‌تر و زمان ثبت زودتر و اولویت خرید با قیمت های بالاتر و زمان ثبت زودتر است. در صورتی که قیمت خرید بیشتر یا مساوی با قیمت فروش باشد، معامله صورت گرفته و پس از تایید ناظر، گواهینامه معاملات برای طرفین صادر می شود و زمان‌های توقف (آبی) که در اختیار ناظر تالار است.

تفاوت حراج باز و حراج عادی در بورس کالا

روش حراج باز نیز شامل همان مراحل پیش گفته است و تنها تفاوت روش حراج باز با حراج عادی زمان قرمز است که با نظر ناظر بازار قابل تغییر است. این تفاوت (زمان بیشتر برای مرحله رقابت) به واسطه ماهیت کالاهای مورد داد و ستد در تالار حراج باز است که زمان بیشتری را برای مذاکره بین خریداران و فروشنده و رسیدن به توافق بین آن‌ها می‌طلبد.

مناقصه نیز نوعی حراج است. بدین معنا که حراج در برگیرنده مزایده (فروشنده کالای  خودش را به معرض فروش قرار می‌دهد و خریداران به رقابت می‌پردازند) و مناقصه (خریدار، کالای مورد نظر خویش را به همراه قیمت و شرایط مورد نظر خویش، به اطلاع فروشندگان می‌رساند) و فروشندگان ‌برای برنده شدن به رقابت با هم می‌پردازند.

هر کالایی که واجد شرایط ورود به بورس کالا باشد و توسط هیات پذیرش (و یا کمیته پذیرش)، پذیرش شود، مطابق، ساز و کار بورس کالا می‌تواند به معرض حراج برای فروش (مزایده) و یا حراج خرید (مناقصه) قرار گیرد.

از شرایط اساسی برای پذیرش کالا در بورس کالا، استاندارد بودن کالا، عدم قیمت‌گذاری دستوری و تعیین قیمت بر اساس سازوکار عرضه و تقاضا در بورس کالا و عدم انحصار در خرید و یا فروش آن است.

علاوه بر مزایایی که قانون‌گذار برای فروشندگان و خریداران ‌حاضر در بورس کالا از جمله معافیت‌های مالیاتی برای فروشندگان و معافیت طرفین‌ خریدار و فروشنده از تشریفات مزایده و مناقصه قائل شده است، مزایایی نظر امنیت معاملات، شفافیت داد و ستدها، وسعت بازار و رقابت بیشتر و بهتر و کشف قیمت‌های واقعی‌تر را نیز در بر دارد.