به گزارش «کالاخبر»، در این راستا مدیر عامل بورس کالای ایران معتقد است بورس کالا نقش تخصیصی بسیار مناسبی را برای متقاضیان ایفا می‌کند. در این بورس در عرض چند دقیقه چندین معامله از طرف خریدار و فروشنده و با توجه به در نظر گرفتن همه الزامات قانونی انجام می‌شود، در نتیجه سرعت تخصیص کالا در بورس با جای دیگری قابل مقایسه نیست.

به نظر جنابعالی قرارداد تجاری و معاملات اقتصادی در بورس چه تفاوتی با معاملات در خارج از آن دارد؟

گاهی صحبت از قراردادهای تجاری می‌شود که باید در خارج از بورس به ‌صورت دو یا چندجانبه بسته شوند. بستن چنین قراردادهایی متاثر از مبانی خاص خود هستند، چرا که نرخ ارز، سود بانکی و سایر مولفه‌های اقتصادی در زمان ثابت نیستند و با تغییراتی مواجه می‌شوند. تغییر در این پارامترها باعث خواهد شد تا این نوع قراردادها با مشکلاتی مواجه شوند. این در حالی است که بسیاری از قراردادهایی که در گذشته امضاء شده به همین دلیل به ایفای تعهد منجر نشده و در نتیجه بهتر است تا به ‌جای بستن قرارداد، فعالان تجاری در چارچوبی حقوقی همچون بورس به فعالیت بپردازند. این کار انعطاف بسیار بیشتری دارد و اثر زودهنگام خود را در راستای تسهیل معاملات به‌سرعت نشان می‌دهد.

با توجه به گذشت بیش از یک دهه از عمر بورس کالا، آیا این بازار معاملاتی به رشد کافی خود دست یافته است؟

سه مولفه عرضه، تقاضا و قیمت بر مبنای رقابت، ذات بورس را تشکیل می‌دهند. به‌نظر می‌آید توسعه بورس کشور مسیر خیلی طولانی را در پیش داشته باشد. در چشم‌اندازهای دیده شده، مبادلات اوراق مبتنی بر کالا نیز قرار است تا به نحو  مناسب‌تری در بورس عرضه شوند. چنان‌که در سال ۱۳۹۶ بازار اوراق مبتنی بر کالا، بزرگ‌تر از بازار کالا شد و از ۱۱۷ هزار میلیارد تومان معاملات انجام شده، ۶۷ هزار میلیارد تومان  به‌وسیله اوراق مبتنی بر کالا بوده است. با توجه به تنوع موجود در اوراق مبتنی بر کالا، این بازار رشد بیشتری را شاهد خواهد بود.

تاکنون شرکت‌های بزرگی به‌وسیله اوراق سلف و موازی در بورس کالا اقدام به تامین مالی کرده‌اند. چرا که ارتباط میان بازار مالی و تامین مالی و بازار واقعی (کالا) در بورس کالا به‌خوبی شکل گرفته است و موضوع تامین منابع مالی برای تجارت کالا (Trade finance) به‌راحتی در این بورس اتفاق می‌افتد.

در حالی که بیش یک دهه از زمان فعالیت بورس کالا در ایران می‌گذرد، بیش از ۲۰۰ سال است که بورسی مانند بورس شیکاگو در آمریکا به فعالیت مشغول است، در نتیجه بورس کالا برای کسب جایگاه واقعی خود، مسیری طولانی در پیش دارد. در حال حاضر در حوزه محصولات فولادی اقدامات بسیار مناسبی در بورس کالا انجام شده و بسیاری از قیمت‌های بورس کالا محل استناد خیل عرضه‌کنندگان و متقاضیان بازار است. با توجه به رشد مناسب، این بورس می‌تواند به مرور به‌عنوان مرجعیت کشف قیمتی در منطقه شناخته شود، چنانکه درباره برخی محصولات این اتفاق افتاده است و به‌عنوان نمونه، قیمت‌ قیر بورس کالا در نشریات بین‌المللی منعکس می‌شود و درباره محصولات فلزی نیز می‌تواند این اتفاق بیفتد. با افزایش سرعت بین‌المللی شدن تجارت کشور نیاز خواهد بود تا بسترهای مناسب و متناسبی برای انجام معاملات بین‌المللی در بورس کالا تهیه شود.

انبارهای کالایی چه نقشی را در فعالیت یک بازار بورس موفق ایفا می‌کنند؟

در این زمینه توجه به عملکرد بورس فلزات لندن قابل ذکر است. این بازار بورس بزرگ به‌دلیل در اختیار داشتن انبارهای بسیاری در اقصی نقاط جهان، فعالیت‌های خود را بی‌وفقه و با کمترین هزینه‌ها انجام می‌دهد.

یکی دیگر از  زیرساخت‌هایی که در حوزه بین‌المللی شدن تجارت کالا باید توجه شود، توجه به انبارهای کالایی هستند. انبارهایی که باید به شکل استاندارد خود توسعه یابند، تجهیز شوند و قابلیت ثبت کالا و معامله در بازارها را داشته باشند. تجارت کشور هنوز تا حدود زیادی سنتی است و دلیل آن نداشتن انبارهای مدرن است. در اختیار داشتن این نوع انبارها باعث می‌شود تا کالا جابه‌جا نشود و کالا در انبار قرار بگیرد و در عوض اسناد کالا میان خریداران و فروشندگان جابه‌جا شود. این موضوع باعث می‌شود تا مبادلات ثانویه بسیاری میان خریداران و فروشندگان بر روی کالای موجود در انبار انجام شود.

انبارهای کالا می‌توانند در داخل و یا خارج از کشور پذیرش شوند. پذیرش انبار به معنای خریدن آن نیست، بلکه انبارها خود را به بورس‌ها عرضه می‌کنند و سپس بورس مربوط تصمیم‌ می‌گیرد که انبار را برای ادامه فعالیت خود پذیرش کند یا خیر. این اتفاقی است که در دنیا افتاده است و ایران نیز می‌تواند از قواعد بورس‌های بزرگ تبعیت کند.

چه زیر ساخت‌هایی برای ایجاد بسترهای مناسب در عرصه بین المللی شدن بورس کالای ایران نیاز است؟

یکی از مهم‌ترین اثرات مثبت فعالیت در بورس ایجاد مرجعیت قیمتی است و داشتن مرجعیت برای قیمت‌های جهانی نیازمند توجه به زیر ساخت‌های ضروری است. یکی از آن‌ها زیرساخت تسویه ارزی است. بدان معنی که معاملات انجام شده بتوانند با ارزی غیر از ریال تسویه شوند. در حال حاضر کشف قیمت (Pricing) به‌موقع با ارز مرجع انجام می‌شود، اما تسویه خیر. این موضوع برای عملیاتی شدن در بورس کالا در حال پیگیری است. موضوع دیگر داشتن برنامه بازاریابی مناسب برای فعالان اقتصادی است. در حال حاضر بیش از ۴۰۰ کد خریدار خارجی در بورس کالا وجود دارد. این کدها به‌طور کلی به خریداران محصولات و فراورده‌های نفتی تعلق دارد. این تعداد می‌تواند توسعه یابد و خریداران بیشتری را به‌سمت بورس کالا برای دیگر محصولات مانند صنایع معدنی و فلزی جذب کند.

یک راه اساسی در این زمینه ایجاد پلی به‌وسیله بورس‌های دوجانبه، میان خریداران و فروشندگان دو کشور مبدا و مقصد است. هر عرضه‌کننده برای ارائه محصول خود نیازمند سپردن تضامین مربوطه است. عرضه متقابل در بورس‌ کالا از سمت طرف‌های خارجی یا عکس آن، عرضه محصولات ایرانی در بورس‌های خارجی با تسهیل روابط میان بورس‌ها، می‌تواند به ساده‌سازی بیشتر فرایندها کمک کند. این موضوع که هر بورس بتواند به نیابت از بورس دیگر اقدام به دریافت ضمانت کند، مسیر مبادلات را بسیار هموار و تسریع خواهد کرد، چرا که تجارت بین‌المللی نیازمند اعتبارنامه (LC)، پیمان‌سپاری و مبادلات بانکی است و این موارد هزینه‌های تجارت را افزایش می‌دهد و این پل ارتباطی می‌تواند جایگزین مواردی نظیر آنچه گفته شد، شود.

حوزه قیمت‌ها نیز از اهمیت ویژه خود برخوردار است. به‌عنوان نمونه، برخوردار بودن از تابلوی بورس سایر کشورها نظیر هندوستان و اطلاع از نحوه قیمت‌گذاری در آن می‌تواند به ارزیابی بازار در نظر گرفتن اوردر (order) های مناسب قیمتی و خرید و فروش کالا کمک کند. این موضوع مهم در بورس‌های اوراق و برخی بورس‌های کالایی در حال وقوع است و می‌تواند دو اقتصاد را به‌صورت کامل به یکدیگر پیوند بزند و به رشد هر اقتصاد از نظر سایز نیز منجر خواهد شد. علاوه بر این، قانون‌گذاری در حوزه تجارت کالا نیز می‌تواند در بستر بورس و در بخش بین‌الملل اتفاق بیفتد. برخی کشورها مانند روسیه، ترکیه و چین، بازار مبادلات ارزی روبل روسیه به لیر ترکیه یا یوان چین را راه‌اندازی کرده‌اند. این موضوع نشان می‌دهد که حجم مبادلات ارزی دو کشور آن‌قدر بزرگ شده است که نیاز به ارز جهانی مانند دلار یا یورو در حال از بین رفتن است و مبادلات حتی با پول‌های محلی مشکلی ایجاد نمی‌کند. حتی به‌تازگی لزوم توجه به بازار مشتقه از لیر ترکیه و روبل روسیه در مبادلات میان دو کشور احساس شده است.

همه موارد ذکر شده برای ایجاد موج تجارت، زمانی رخ می‌دهد که زیرساخت‌های فنی برای تجارت بین‌المللی آماده شود و بورس‌ها می‌توانند این زیرساخت را فراهم آورند. در نظر داشتن و رفع نیاز زیرساخت تسویه، الزامات قانونی و اخذ ضمانت‌ها در بورس می‌تواند بسیاری از مشکلات ناشی از ارزهای مرجع (یورو و یا دلار) را کاهش دهد یا کاملا از بین ببرد.

برای این‌ کار در ابتدا باید زیرساخت معاملات فیزیکی میان دو کشور آماده شود و تقاضا برای جابه‌جایی پول آنقدر باشد تا بازار مالی ارز خارجی و داخلی را به‌طور کامل دربر بگیرد. در این زمان ارز دو کشور می‌تواند برای یکدیگر معتبر باشد. به‌عنوان نمونه، در عراق با نرخ برابری خاصی ارز کشور ما برای بازار آن‌ها قابل قبول است. از آنجایی که تراز تجارت ایران با عراق به‌نفع ما مثبت است، ارز ایران در کشور عراق قابل استفاده خواهد بود در حالی که پول عراقی در ایران آنقدر کاربرد ندارد تا بتوان از ارز عراقی در کشور استفاده کرد. در نتیجه حجم تجارت بسیار بالا و برابری نسبی از نظر ارزش میان کالاهایی که دو کشور مبادله می‌کنند، دو فاکتور مهم در ایجاد بازار مالی بین‌المللی است.