«پایگاه خبری بورس کالای ایران»، این روزها مباحثی در خصوص مشکلات صادرکنندگان محصولات پتروشیمی برای تامین مواد اولیه مورد نیازشان مطرح شده است، به طوریکه عنوان می شود صادرکنندگان برای انعقاد قراردادهای صادراتی خود باید مطمئن باشند که حجم مشخصی از مواد، با قیمتی مطمئن و در زمانی معین به دست آنها برسد که این موارد کاملا منطقی است؛ حال سوال اینجاست که آیا امکان انعقاد چنین قراردادهایی در بورس کالای ایران فراهم است یا خیر؟

در ابتدا باید بدانیم که در شرایط فعلی که بازار در رکود به سر می برد ، پتروشیمی ها نیز حاضر هستند با عقد چنین قراردادهایی موافقت کنند و در  شرایطی که روند بازار تغییر یابد بسیاری از پتروشیمی ها به بهانه های مختلف مانند مخالفت هیات مدیره و ... از اجرای این کار سرباز می زنند. البته بررسی صورت های مالی پتروشیمی ها نشان می دهد که سود پتروشیمی ها معمولا با افزایش مقدار فروش افزایش می یابد تا رشد قیمت ها؛ به این ترتیب اوورهال یک پتروشیمی ضربه بیشتری را نسبت به کاهش قیمت های فروش به یک شرکت پتروشیمی وارد می کند.

 پس پتروشیمی ها باید به سمت سیاست هایی بروند که اوورهال خط خود را به کمترین میزان برسانند که در این رابطه توافقات هسته ای مطمئنا کمک زیادی را به آن ها خواهد کرد ، زیرا دسترسی به کاتالیزور ها و فن آوری های روز دنیا آسان تر خواهد شد؛ در این شرایط مقدار فروش پتروشیمی ها افزایش می یابد، ثروت سهامدارانشان بیشتر می شود و به طور طبیعی حساسیت های بالا روی نوسان قیمت ها کمتر می شود.

در شرایط فعلی که بازار در رکود به سر می برد، شرکت های پتروشیمی به راحتی می توانند در بورس کالای ایران بخشی از عرضه خود را مخصوص شرکت تولیدکننده خاصی قرار دهد. به طوریکه در همان ابتدای قرارداد در اعلامیه عرضه اعلام شود که چنین عرضه ای در هر شرایطی در ماه های فلان و فلان نیز انجام می گیرد؛ در اینجا سایر خریداران نیز نمی توانند به این موضوع اعتراضی کنند چون کاملا مشخص است که خریداری که در زمان رکود بازار ، معامله می کند یک شرکت تولید کننده است و واسطه نیست. از طرفی یک نسخه از قرارداد ما بین شرکت پتروشیمی و خریدار می تواند به اتاق پایاپای بورس کالای ایران نیز تحویل داده شود.

تاریخ تحویل کالا در قراداد سلف مشخص است و بدین ترتیب زمان مطمئن خرید مواد اولیه برای تولیدکنندگانی که صادرات دارند، مشخص می شود. مقدار و قیمت مطمئن نیز که در اطلاعیه عرضه مشخص است. تسویه قرارداد به صورت اعتباری در بورس کالای ایران انجام می شود و خریدار تضامین معامله را ( چک یا سفته و یا ضمانت نامه بانکی ) به فروشنده تحویل می دهد و فروشنده فرم تسویه اعتباری تولید کننده را امضا نموده و قرارداد در بورس کالای ایران تسویه می گردد.

بحث دیگر این است که پتروشیمی ها و تولید کننده شاید نتوانند در مورد قیمت به توافق برسند چون قیمت های دائم در حال تغییر است و دو طرف معامله حاضر نباشند ریسک تغییر قیمت را قبول کنند. به نظر می رسد بهترین راهکار برای حل این مشکل، قرادادهای کشف پریمیوم است. در این گونه از قراردادها خریدار و فروشنده جهت انجام معامله قیمتی را مبنا قرار می دهند ، مثلا این قیمت می تواند قیمت اعلامی شرکت ملی صنایع پتروشیمی و یا قیمت بازار آزاد در روز تحویل باشد.

برای مثال، طی معامله ای که در تاریخ ۳۱ تیر ماه بین پتروشیمی امیر کبیر با فلان تولید کننده صورت می گیرد، اعلام می شود مثلا در روز ۳۱ شهریور کالای پلی اتیلن سنگین اکستروژن به مقدار ۵۰۰ تن به تولید کننده تحویل داده می شود و براساس توافق انجام شده میان خریدار و فروشنده، قیمت مبنا، قیمت بازار آزاد در روز ۳۱ شهریور اعلام می شود.

البته در تاریخ ۳۱ تیر (روز انعقاد قرارداد) مقدار تغییر قیمت تعیین می شود. یعنی به عنوان مثال این که کالا در روز تحویل (۳۱ شهریور) چند درصد زیر قیمت بازار باشد، تعیین می شود . پس اگر کشف پرمیوم منفی ۵% باشد یعنی شرکت پتروشیمی امیر کبیر متعهد می شود کالا را در تاریخ ۳۱ شهریور و به قیمت ۵% کمتر از قیمت بازار در آن روز به تولید کننده تحویل دهد؛ تولید کننده نیز می تواند در قرارداد صادراتی خود به همین طریق عمل کند .

در دنیا از قراردادهای کشف پریمیوم برای جلوگیری از نوسان قیمت ها به وفور استفاده می شود . البته در این نوع از قراردادها خریدار می تواند بخشی از ثمن معامله را در زمان توافق، به فروشنده پرداخت کند و تسویه مابقی وجه متعاقباً و بر اساس شرایطی انجام شود که در زمان عقد قرارداد مشخص می‌گردد. همچنین تاریخ مشخص شده در قرارداد می تواند تاریخ تحویل نباشد و تاریخ حمل و بارگیری باشد .

نتیجه گیری:

همان طور که مشخص شد، مکانیزم های عملیاتی و تسویه حتی در قراردادهای بلند مدت نیز از طریق قراردادهای سلف و تسویه اعتباری در بورس کالای ایران فراهم است و با معامله از طریق بورس کالا مزایای شفافیت معاملاتی، شفافیت مالیاتی و تضامین طرفین به خوبی رعایت خواهد شد .پس توصیه ما به تولیدکنندگان که مطمئنا از شفافیت ها واهمه ای ندارند آن است که معاملات خود را تحت مکانیزم های معاملاتی شفاف در بورس کالای ایران انجام دهند تا صنعت پتروشیمی نیز در راستای سیاست های اقتصاد مقاومتی و اهداف دولت برای رسیدن به شفافیت اقتصادی حرکت کند.

*میثم باقری کوپایی، مدرس دانشگاه علامه طباطبایی