به گزارش «پایگاه خبری بورس کالای ایران»، هم اکنون صدها بورس کالایی مدرن در سراسر جهان دایر هستند که از مهمترین آن ها می توان به بورس های شیکاگو، بورس فلزات لندن، بورس کالای توکیو، شانگهای، هند و ... اشاره کرد که عمر برخی از این بورس ها از یک و حتی دو قرن هم بیشتر است. 

در کشور ما نیز وجود مشکلاتی چون نوسانات شدید قیمت و نبود ابزارهای مناسب مدیریت ریسک ناشی از نوسانات قیمت ها، فقدان بازار شفاف جهت کشف قیمت های عادلانه بر اساس عرضه و تقاضای بازار، عدم وجود یک نهاد ناظر بر حسن انجام تعهدات طرفین معامله و عدم دسترسی به اطلاعات سازماندهی شده، ایجاد بورس کالا را ضروری نمود. در این یادداشت سعی شده پس از معرفی مزایای بورس کالا برای خریدار و فروشنده کالاها، ضرورت عرضه محصولاتی انحصاری همچون مواد پتروشیمی در بورس کالا را عنوان کرد و در پایان فرصتی که بورس کالا در دوران پساتحریم برای توسعه فعالیت هایش دارد را مورد بررسی قرار داد.

خریدار:  خریداران با خرید از کانال بورس کالای ایران مزایایی به شرح ذیل به دست می آورند:

 1.معاملات به صورت کاملا شفاف ، با قیمت عادلانه و به صورت مستقیم از فروشنده

2. تشکیل بازار خرده فروشی و طراحی گواهی سپرده کالایی

 3.خرید کالا از کانال بورس کالای ایران با ارائه فاکتور رسمی همراه بوده و شرکت های تولیدی می توانند مالیات ارزش افزوده پرداختی خود را از خریداران خود و یا در صورت صادرات از اداره مالیات اخذ کنند

 4.امکان خرید برای تمامی واحدهای تولیدی و به صورت عادلانه وجود دارد

 5. تضمین ایفای تعهدات فروشنده مواد اولیه توسط بورس کالای ایران

 6.امکان تامین مالی برای طرف خریدار به صورت معاملات نسیه و در آینده ای نزدیک معاملات آتی

 فروشنده: از مزایای حضور فروشندگان در بورس کالا نیز می توان به موارد زیر اشاره کرد:

 1.دارا بودن معافیت مالیاتی 10 درصدی برای درآمد حاصل از فروش در بورس کالای ایران

 2.امکان تامین مالی از طریق فروش به صورت سلف و استفاده از سایر ابزارهای تامین مالی نوین

 3.تضمین ایفای تعهدات خریدار توسط بورس کالای ایران

 4.شفافیت معاملات و دریافت وجه معامله و مالیات بر ارزش افزوده در سریع ترین زمان

 5.بی نیازی از برگزاری مزایده و بروکراسی اداری آن برای فروش محصولات

 6.کشف نرخ عادلانه در بورس کالای ایران و بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا

 در سطح کلان و اقتصاد ملی

 1. ایجاد شفافیت مالیاتی و افزایش توان اخذ مالیات توسط دولت ، کاهش فرار مالیاتی

 2.ایجاد شفافیت برای استفاده کنندگان صورت های مالی شرکت های پتروشیمی به مانند نهادهای تامین مالی و سهام داران

 3.کاهش فساد و رانت

 4. استانداردسازی کالاها جهت عرضه آن ها

 5. فراهم کردن ابزارهای مالی نوین جهت تامین مالی شرکت ها

 6.ارائه اطلاعات شفاف و دقیق به فعالان و ذینفعان بازار پتروشیمی

 7.ایجاد شفافیت معاملات و امکان نظارت بیشتر دولت و نهادهای قانون گذار در جهت تنظیم بازار در مواقع حساس و دفاع از حقوق صنایع تکمیلی

 بورس کالای ایران دارای پتانسیل های متعددی می باشد که برای استفاده از آن ها نیازمند گذر زمان و ایجاد یک سری از زیرساخت های می باشیم. به عنوان نمونه می توان به استفاده از ابزارهای مالی نوین برای معاملات محصولات پتروشیمی همچون قرارداد های آتی اشاره کرد که در بسیاری از بورس های دنیا همچون دالیان چین در حال اجرا می باشد. جای خالی قراردادهای آتی مواد پلیمری در بورس کالای ایران به شدت حس می شود، البته لازم به ذکر است که برای حرکت به سمت ابزار قراردادهای آتی و اختیار خرید در مورد کالاهای پتروشیمی نیازمند به ایجاد زیر ساخت های فراوان و فرهنگ سازی زیادی در بازار ایران می باشیم، زیرا باید در درجه نخست بازار ایران از شکل سنتی به سمت مدرن حرکت کند.  بورس کالای ایران دروازه ای به سوی حرکت به سمت بازار رقابت کامل و آزاد می باشد که تا فراهم شدن زیرساخت های کافی برای شکل گیری بازار رقابت کامل که مهمترین آن افزایش تعداد عرضه کنندگان می باشد باید از پتانسیل های بورس کالای ایران نهایت استفاده را برد و بعد از به وجود آمدن زیرساخت های بازار رقابت کامل است که بورس کالای ایران می تواند با استفاده از پتانسیل های خود شرایط را برای کشف نرخ صرفا توسط عرضه و تقاضا فراهم کند.

 انحصار و لزوم تقویت بورس کالا

 بورس کالای ایران در راه تحقق رسالت خود با موانع زیادی مواجه است، از فشارها و کارشکنی های نهادهای بالادستی گرفته تا وجود انحصار کامل عرضه برخی از محصولات همچون مواد پتروشیمی که کار را بر کشف آزاد نرخ می بندد. انحصار در عرضه بزرگترین مانع در جهت حرکت به سمت بازار رقابت کامل است، زیرا اصلی ترین شرط یک بازار کارآ و رقابت کامل زیاد بودن تعداد عرضه کنندگان و خریداران می باشد که در بازار ایران و مخصوصا در مورد بعضی از گریدهای پتروشیمی این موضوع نقض شده و در بازار انحصار کامل عرضه را مشاهده می کنیم.

در  بازار پتروشیمی ایران شرایط و ساختار متفاوتی نسبت به بازارهای دنیا حاکم است که باعث شده تا همواره زمینه رانتخواری، دلالی و سوداگری وجود داشته باشد. از یک طرف مجموعه  ای از تولیدکنندگان انحصاری محصولات پتروشیمی و از طرف دیگر واحدهای تولیدی کوچک و متوسط بسیار زیادی قرار دارند. در این بازار تقریباً تمام تولیدکنندگان هر محصول پتروشیمی بسیار اندک بوده و عملکرد هر یک از تولیدکنندگان به راحتی کل بازار را تحت الشعاع خود قرار می دهد و لذا این بازار از انحصار شدیدی براساس شاخص های سنجش انحصار بازار برخوردار است. در چنین ساختاری، آزادسازی کامل بازار به معنی ایجاد فضای لازم برای مجموعه های انحصاری و قدرتمند اقتصادی به منظور حداکثر سازی منافع خود به دور از ملاحظات ملی است. برای مدیریت این بازار انحصاری در کشور، هیچ ابزاری به غیر از بورس وجود ندارد و در عمل بدون استفاده از این ابزار، شفافیت معاملات و کشف قیمت واقعی، غیر ممکن است. به عبارت دیگر، تنها با استفاده از ابزار بورس است که امکان شفاف سازی نسبی آمارهای مربوط به عرضه، تقاضا و فروش محصولات پتروشیمی در کشور ایجاد می شود. البته عرضه محصولات پتروشیمی در بورس به معنی کنترل و رفع تمامی مشکل واحدهای تولیدی نیست، بلکه فقط شاخصی است که به کمک آن مشکلات بازار رصد و آشکار می شوند تا اقدامات متناسب برای اصلاح آنها، مانند دستور افزایش عرضه مواد پتروشیمی در بورس کالا صادر شود و امکان مدیریت تقاضاهای کاذب فراهم شود. در نتیجه در بازارهای انحصاری وجود ابزارهایی که شفافیت را بر بازار حاکم کرده و به مانند یک دماسنج هشدارهای لازم را به مراجع ناظر اعلام کنند، ضروری می باشد که در شرایط فعلی بازار ما، بورس کالای ایران به طور کاملا دقیق و مناسب این نقش را برای دولت و اقتصاد ملی ایفا می کند.

 پاسخ به یک پرسش

 بعضا مطرح می شود که چرا در بازارهای خارجی نهادی به مانند بورس کالا در مبادلات برخی محصولات همچون پتروشیمی ها وجود ندارد؟ در پاسخ به این اظهار نظر باید گفت که در بازارهای جهانی طبیعتا انحصاری به شکل کشور ما وجود ندارد و شرکت های تولیدی فعال در آن کشورها به راحتی و مواد اولیه موردنیاز خود را می توانند از کلیه شرکت های دنیا و به صورت مدت دار (LC) هم خریداری کنند و با توجه به روابط سیاسی خوب که با کشورهای دنیا دارند در مورد نقل و انتقال پول و ریسک های مربوطه با مشکل مواجه نیستند؛ در نتیجه دچار انحصار در عرضه محصولات نیستند و مهم تر اینکه قیمت خریدشان بر مبنای قیمت های شفاف جهانی است.

 مورد بعدی که در بعضی از بازارهای جهانی وجود دارد قراردادهای آتی می باشد که با توجه به خاصیت اهرمی آن از طرفی به عنوان یک ابزار تامین مالی عمل کرده و از طرف دیگر باعث پوشش ریسک طرفین شده و شرکت ها می توانند در صورت صعودی بودن قیمت ها کالای مورد نیاز خود در یک ماه بعد را در زمان فعلی خریداری کنند و ریسک نوسانات صعودی نرخ را برای خود پوشش بدهند. بورس کالای ایران معرفی و عملی کردن استفاده از ابزارهای مالی جدید را در اولویت خود قرار داده و در حال حاضر استفاده از معاملات سلف، سلف موازی و گواهی سپرده کالایی در حال استفاده است که در آینده ابزارهای آتی و اختیار خرید هم در صورت فرهنگ سازی و ایجاد زیرساخت ها اجرایی خواهند شد.

 همچنین در آینده اگر تحریم های ایران لغو شود و با باز شدن سوئیفت و تسهیل نقل و انتقال وجه و امکان خرید به وسیله اعتبارات اسنادی (LC) تعداد واردکننده های مواد پلیمری به شدت افزایش می یابد و تولیدکنندگان زیادی می توانند مواد اولیه خود را از طریق بورس کالای ایران به فروش برسانند. مورد بعدی جذابیت بازار ایران برای برخی از پتروشیمی های خارجی می باشد و بسیاری از آن ها به ایجاد نمایندگی هایی در ایران خواهند پرداخت و سعی در بدست آوردن بخشی از بازار ایران خواهند داشت. در چنین شرایطی می توان از فضای رقابتی سخن گفت و دیگر انحصار کاملی در کار نخواهد بود و خریداران دارای حق انتخاب در خرید خود خواهند بود و از طرف دیگر مجتمع های پتروشیمی نیز برای رقابت با همدیگر و بدست آوردن بخش بیشتری از بازار، قیمت های رقابتی را پیشنهاد خواهند داد و به تولید محصولات با کیفیت بالاتر اقدام خواهند کرد؛ اینجاست که عرضه و تقاضای بازار تعیین کننده واقعی نرخ خواهند بود. اما در این شرایط یک پرسش مطرح می شود که در شرایط پساتحریم و بهبود روند معاملات و نقل و انتقال وجوه، نقش بورس کالای ایران چه خواهد بود؟

 نقش بورس در دوران پساتحریم

 به نظر می رسد بورس کالای ایران باید از دوران پساتحریم به عنوان یک فرصت ویژه یاد کند و تلاش کند بیشترین استفاده را از شرایط آتی ببرد، در علم مدیریت مطرح شده است که هر شرکتی که نسبت به تغییرات محیط فعالیتش بی توجه باشد محکوم به زوال و شکست است، در اینجا بورس کالای ایران باید از همین زمان برای آینده استراتژی دقیقی داشته باشد و با برنامه ریزی های اصولی و ایجاد زیرساخت های کافی سعی در ارائه خدمات نوین و  متناسب با نیازهای به وجود آمده در شرایط جدید داشته باشد. به نظر می رسد بورس کالای ایران با تلاش در جهت پذیرش شرکت های بزرگی که خواستار فعالیت در بازار ایران هستند می تواند نقش عمده ای در شکستن انحصار بازی کند، از طرف دیگر یکی از دغدغه های بزرگ شرکت های خارجی همواره اطمینان و تضمین مشتریان شان در زمینه ایفای تعهدات می باشد که در اینجا بورس کالا می تواند به خوبی ایفای نقش کند و خریداران را برای فروشنده خارجی تضمین کند و متقابلا خریداران داخلی را از کم کیف کالای خریداری شده مطمئن کند؛ به این معنی که با اخذ تضامین کافی از شرکت های داخلی بتواند ایفای تعهدات فروشنده را هم تضمین کند. مورد بعدی که بورس کالا می تواند از آن بهره گیرد ایجاد مخازن و انبارها در بنادر و بازارهای اصلی برای پتروشیمی های داخلی و خارجی است تا بتواند خدمات جدیدی را به آن ها ارائه دهد به این شکل که با قدرتی که در زمینه ارتباطی دارد به طور گسترده در انجام فعالیت های بازاریابی برای پتروشیمی ها ایفای نقش کرده و با ایجاد مخازن و انبار ها در خط مقدم توسعه فروش مجتمع ها به طور یکپارچه و منظم ایفای نقش کند و کاری را انجام دهد که سایر رقبای بزرگ جهانی چون سابیک در حال حاضر انجام می دهند و خلا آن در ایران حس می شود. مورد آخر که پیش تر هم ذکر شد بهره بردن از ابزارهای نوین مالی در جهت پوشش ریسک طرفین و همچنین تامین مالی می باشد که در آینده نقش آن بیشتر از پیش خواهد شد.

جواد موسوی، کارگزاری اطمینان سهم

منبع:بازار امروز