به گزارش «پایگاه خبری بورس کالای ایران» با تصویب راه اندازی معاملات مشتقه ارزی از سوی شورای عالی بورس، فعالان اقتصادی در انتظار آغاز معاملات آتی ارز در بورس کالا هستند که به گفته کارشناسان، با آغاز به کار بورس آتی ارز، یکی از چالش های اصلی اقتصاد ایران یعنی تلاطمات نرخ ارز و ریسک بالای فعالیت های اقتصادی به حداقل برسد. هفته نامه تجارت فردا در خصوص آخرین وضعیت راه اندازی معاملات آتی ارز با دکتر حامد سلطانی نژاد مدیرعامل بورس کالای ایران به گفت وگو پرداخته است که در ادامه می خوانید.

باتوجه به اینکه قرار است بورس ارز کار خود را با معاملات آتی ارز در بورس کالا آغاز کند. الزامات راه اندازی این بورس جدید چیست؟

صرفنظر از اینکه  در زمینه سیاست‌های کلان  راه اندازی بورس ارز چه زمانی عملیاتی خواهد شد،  این موضوع در حیطه اختیار تصمیم گیری بانک مرکزی است. اما در عرصه اجرایی برای راه اندازی معاملات آتی ارز باید زیرساخت های لازم  چون زیرساختهای فنی و نرم افزاری آماده باشند. خوشبختانه در این زمینه بورس کالا؛ از قبل این زیرساخت ها را آماده کرده است. حتی تمهیدات لازم برای پشتیبانی از  حجم تقاضاها در معاملات آتی ارز که احتمالا به نسبت معاملات آتی سکه بیشتر باشد، در نظر گرفته شده  و ظرفیت فنی نیز متناسب سازی شده است. در حوزه قوانین و مقررات نیز مصوبات مربوط به قراردادهای مشتقه موجود است. بر این اساس در قانون، وظیفه راه اندازی بازارهای مشتقه که دارای بازار ثانویه هستند برای هر کالایی از جمله ارز، بر عهده بازار سرمایه گذاشته شده است. البته راه اندازی بورس ارز در بورس های  کالایی تنها خاص کشور ما نیست و در دنیا بسیاری از  بورس های کالایی کشورها چنین تجربه ای را داشته اند. همانند بورس کالای شیکاگو که یکی از بزرگترین بورس های کالایی در جهان است. در کشور ما نیز  از سالها پیش موضوع راه اندازی بورس برای ارز مطرح بوده است اما امروز سیاست گذاران کلان اقتصادی کشور و به ویژه بانک مرکزی به این نتیجه رسیده ‌اند که تنها راه جلوگیری از بروز  نوسانات ارزی و پایان دادن به رانت های ارزی در گرو راه اندازی بورس ارز است. بنابراین در جلسه اخیر شورای عالی بورس مصوبات راه اندازی بورس ارز  در قالب راه اندازی معاملات آتی ارز در بورس کالای ایران به تصویب رسیده است و امیدواریم بزودی شاهد راه اندازی معاملات آتی ارز باشیم.

* سیاست گذار تاکید دارد که راه اندازی بورس ارز نیازمند اجرای الزاماتی همچون تک نرخی شدن ارز، رفع محدودیت‌های ناشی از تحریم‌هاست و حتی رئیس کل بانک مرکزی هم گفته است که باید یکسان سازی نرخ ارز انجام شود تا  امکان عرضه اوراق مشتقه ارزی در بازار سرمایه فراهم شود، با این اوصاف در صورتی که تک نرخی کردن ارز به تعویق بیفتد امکان دارد که بورس ارز قبل از تک نرخی شدن راه اندازی شود ؟

می دانیم که عمده عدم شفافیت به معاملات فردایی بازار ارز (معاملات سفته بازی) برمی گردد. این معاملات اگرچه شکل معاملات آتی را دارند اما استاندارد نیستند و مدیریت پوشش ریسک ندارند. بنابراین معاملات فردایی اگر در مکانیزیم بازار شفاف آتی ارز انجام گیرد خود به خود بخش قابل توجه معاملات ارزی شفاف خواهند شد. بنابراین اگر قبول داشته باشیم بخشی از بازار ارز در معرض شدید تقاضای سفته بازانه قرار دارد باید هر چه سریعتر معاملات آتی ارز را فراهم کنیم. نباید منتظر باشیم که حتما تک نرخی شدن ارز انجام شود و پس از معاملات آتی ارز راه اندازی شود. در این شرایط بازار ارز با توجه به فاصله حدود ۶۰۰ تومانی نرخ دلار مبادلاتی با نرخ دلار در بازار آزاد ممکن است تک نرخی کردن کار بسیار  سخت و زمانبری باشد. بنابراین می توانیم مبنای هدف را معاملات فردایی بازار ارز قرار دهیم و این معاملات را به بازار آتی هدایت کنیم تا حداقل از ناحیه کمتر با نوسانات ارزی مواجه شویم. به رشکل در جلسه اخیر شورای عالی بورس، بانک مرکزی با کلیات راه اندازی معاملات آتی ارز موافقت کرده است اما پیش نیازهای در این زمینه چون نرخی شدن ارز مطرح شده است. اما قرار است این موارد در جلسه دیگری در این شورا به بحث و بررسی گذاشته شود و ممکن است هم سیاست گذاران به  این نتیجه برسند که قبل از تک نرخی شدن ارز ، معاملات آتی ارز راه اندازی شود.

 راه اندازی بورس ارز تا چه میزان می تواند به کاهش رانت در بازار ارز کمک کند؟*

بازار شفاف همیشه در مقابل رانت می ایستد. طبیعی است که اگر معاملات ارزی وارد بازار سرمایه شود از شفافیت برخوردار می شود و می توان نظارت لازم در این زمینه را انجام داد. در حال حاضر مشخص نیست چه حجمی از معاملات در بازار نقدی انجام می شود و به سادگی نیز رانت در این بازار رخ می دهد. اما در بازار سرمایه تمام مکانیزم معاملات شفاف است و کشف قیمت هم مبنای واقعی دارد.

*با این حال ما شاهدیم در زمینه راه اندازی بورس ارز مقاومت های بسیاری وجود دارد. علت چیست؟

باید در این زمینه فرهنگ سازی لازم انجام شود. متاسفانه آگاهی لازم در خصوص مزایای این بازار وجود ندارد. باید به طور دقیق تبیین شود کارکردهای بورس ارز چیست و چرا باید در جهت کاهش نوسانات ارزی و رانت به سمت بازار سرمایه حرکت کنیم. باید همه بدانند برخلاف بازار غیر رسمی و غیر شفاف،  می توانند با ریسک کمتر و با شفافیت بیشتر از بازار رسمی در معاملات آتی ارز منفعت ببرند. این آگاهی کمتر وجود دارد و باید در این زمینه متولیان بازار سرمایه  فرهنگ سازی انجام دهند.

*به نظر شما اگر بورس ارز در این مقطع راه اندازی می شد در شرایط فعلی بازار ارز دچار نوسانات اخیر نمی شد؟

حداقل اگر معاملات آتی ارز راه اندازی شده بود با این ابزار می توانستیم بازار را کنترل و مدیریت کنیم.

* شاهد هستیم در بازار فیزیکی یکی از گلایه فعالان این بازار تاخیر در تحویل کالاهاست که در موعد مقرر انجام نمی شود. بنابراین در زمینه تحویل ارز چه تمهیداتی اندیشیده‌اید که با تاخیر مواجه نشود؟

با توجه به اینکه معاملات مشتقه کارکرد پوشش ریسک دارند، به نظر نمی رسد  مشکل تحویل ارز ناشی از معاملات مشتقه را داشته باشیم. برخلاف آنچه که در بازار فیزیکی گاهی شاهد تاخیر در تحویل کالا هستیم که البته با مکانیسم های پوششی و جریمه تاخیر تحویل این مساله در بورس به خوبی پوشش داده شده است اما در زمینه معاملات مشتقه  آتی ارز این احتمال بسیار پایین است که تاخیر در تحویل داشته باشیم. البته توجه داشته باشیم ما در  سال اول قصد ورود  به بازار نقدی ارز  را نداریم و تنها بازار مشتقه راه اندازی خواهد شد و هانطور که می دانیم بخش عمده ای از معاملات مشتقه منجر به تحویل نمی شود.

*فروشندگان ارز در قراردادهای آتی ارز باید  ارز مورد نیاز خود را برای تحویل از بازار آزاد تهیه کنند و یا بانک خاصی برای فروش ارز در نظر گرفته شده است؟

خیر. ما فعلا  این زمینه با بانک خاصی مذاکره نکرده ایم. تمام بانک ها و صرافی های مجاز می توانند تحویل ارز را در این بازار را انجام دهند.

*در معاملات آتی سکه طلا شاهد بوده ایم که مقدار وجه تضمین قراردادها در دوره های زمانی مختلف تغییر کرده است که این امر، اهرم معاملاتی معامله گران آتی را تحت تاثیر قرارداده است و در مواقعی به دلیل افزایش مقدار وجه تضمین، اهرم معاملات کاهش یافته است. آیا این تصمیمات به نوعی منجر به کاهش کارایی بازار نمی شود؟

مقدار وجه تضمین در قراردادهای آتی همواره یکی از ابزارهای مدیریت ریسک اتاق های پایاپای بورس های مشتقه بوده است. البته از آنجایی که مقدار بالای وجه تضمین اولیه به نوعی هزینه های معاملاتی را افزایش می دهد هیچگاه مطلوب بازار نیست ولی بحث مدیریت ریسک و هزینه های معاملاتی در این خصوص یک بده بستان با یکدیگر دارند. مقدار وجه تضمین در بورس کالا معمولا مبتنی بر مدل های استاندارد محاسبه وجه تضمنی در دنیا تعیین می شود که این مدل ها عمدتا مبتنی بر نوسانات تاریخی دارایی پایه می باشند. از این رو طبیعی است که در دوران نوسانات شدی قیمت دارایی پایه، مقدار وجه تضمین نیز افزایش یابد و این امر به هیچ وجه تضادی با کارآیی بازار ندارد. ولی به هر حال تلاش بر این است که مقدار وجه تضمین، کمترین تاثیر را بر استراتژی معاملاتی بازیگران بازار داشته باشد.

* شما در صحبت هایتان اشاره کردید که در  سال اول قصد ورود  به بازار نقدی ارز  را ندارید و تنها بازار مشتقه راه اندازی خواهد شد. اما در حالیست که کارشناسان  بازار سرمایه معتقدند؛  باید بازار فیزیکی ارز با بازار آتی تلفیق شود  و لازم است که  مجوز فعالیت کارگزاری به تمامی دارندگان مجوز صرافی‌ها داده شود تا از  بازاری بزرگ و مناسب در این عرصه برخوردار شویم در نهایت به پوشش نوسانات در بازار ارز و سکه منجر شود...

ببینید، ما با توجه به تجربه ای که در بازار ارز داریم به این نتیجه رسیده ایم که بخش عمده تقاضای ارز، تقاضای سفته بازانه است. ما نباید تقاضای سفته بازانه را به سمت بازار واقعی هدایت کنیم. باید بازار مالی در این زمینه داشته باشیم که تقاضای سفته بازانه پاسخ داده شود، بدون آنکه بر بازار اثر بگذارد و نوسانات شدید قیمتی را ایجاد کند. معتقدم نیازی نیست که بازار آتی و نقدی باهم تلفیق شوند تا بازار  قوی در این عرصه ایجاد شود. البته توجه داشته باشید در بازار مشتقه از قیمت های بازار نقدی در سررسیدها استفاده می شود. لذا هریک از این بازارها کارکرد خاص خود را دارند و باید در کنار یکدیگر باشند.

*پلتفرم معاملاتی بورس ارز همان سیستم آتی سکه، است ؟

بله همان پلتفرم آتی سکه را برای پلتفرم آتی ارز در نظر گرفته ایم. البته تغییراتی در این زمینه انجام داده ایم تا این پلتفرم قابلیت استفاده در معاملات آتی ارز را داشته باشد. حتی تست های مربوطه برای سیستم آتی ارز انجام گرفته شده است. در حال حاضر این پلتفرم در هر دو نوع کارگزاری محور و مشتری محور امکان ارائه سرویس را دارد.

*دوره های زمانی  سررسید های  قراردادهای آتی ارز  در چه ماه هایی است ؟

تعیین سررسید قراردادهای آتی عمدتا با توجه به زمان های مواجه با ریسک پوشش دهندگان ریسک تعیین می شود. این تاریخ ها اگرچه در خصوص کالاهای فیزیکی با پیچیدگی های زیادی تعیین می شود اما در خصوص یک دارایی مانند ارز ار آنجایی که همواره و به صورت مستمر، عرضه و تقاضای ارز در سطح کشور وجود دارد، سررسید قراردادهای می تواند بصورت ماهانه وجود داشته باشد. البته این امر که این سررسیدها در تمامی ماه ها وجود داشته باشند و یا در برخی از ماه ها ( مثلا ماه های زوج)، بستگی به نقدشوندگی نمادهای معاملاتی در زمان راه اندازی قراردادها خواهد داشت.

*دامنه نوسان روزانه آتی ارز چه میزان است؟

با توجه به اینکه مشخص نیست معاملات آتی ارز چه زمانی راه اندازی می شود، نمی توان در حال حاضر در خصوص دامنه نوسان آن اظهارنظر کرد چون این امر بستگی کامل به نوسانات تاریخی ارز دارد. ولی اگر قرار بر این باشد که قرارداد آتی دلار به ریال در همین زمان فعلی راه اندازی شود، طبق محاسبات ما عدد ۵ درصد ، دامنه نوسان مناسبی خواهد بود.

*به غیر از دلار کدام یک از ارزهای معتبر دنیا در بورس ارز  داد و ستد خواهد شد؟

ما در بورس کالا، آمادگی داریم علاوه بر دلار برای یورو نیز معاملات آتی راه اندازی کنیم. اما بانک مرکزی و سازمان بورس در این باره تصمیم گیری خواهند که ابتدا معاملات آتی ارز برای کدام یک از ارزها انجام شود.

*آیا در کنار قراردادهای آتی  ارز،  معاملات option یا اختیار خرید برای معاملات ارزی هم راه اندازی خواهد شد؟

قراردادهای آتی برای هر دو طرف خرید و فروش تعهد ایجاد می کند لذا خریداری که وارد یک قرارداد آتی برای خرید ارز برای یک سررسیدی در آینده می شود، ارز را به یک قیمت ثابت در آن سررسید خواهد خرید ولی معاملات اختیار ( و در مثال ما بطور خاص اختیار خرید)این امکان را به او می دهد که با داشتن اختیار خرید ارز، ارز را در سررسید با یک قیمت معین یا قیمتی کمتر خریداری کند. یعنی اگر در سررسید ، قیمت های نقدی بالاتر از قیمت اعمال در اختیار خرید باشند، این فرد از اختیار خود استفاده می کند و ارز را با قیمت ذکر شده در قرارداد خریداری می کند اما اگر قیمت های نقدی در سررسید کمتر از قیمت اعمال در اختیار باشند، در این صورت از اختیار خود استفاده نمی کند و ارز را با قیمت پایین تر از بازار نقدی خریداری می کند.

قراردادهای آتی ارز با معاملات اختیار خرید مکمل یکدیگر هستند. قرارداد آتی از  این جهت که مبادله تعهد به تعهد است و دو طرف نسبت به هم تعهد دارند به پیش بینی نرخ ها کمک می کند. اما تنها قراردادهای آتی کافی نیستند و باید قراردادهای option نیز راه اندزای شوند تا در زمینه پیش بینی نرخ ها و پوشش ریسک بهتر عمل شود. بنابراین در فاز بعدی راه اندزای قراردادهای اختیار خرید ارز  را برنامه خواهیم داشت.

*آیا بانک های تجاری نیز می توانند به عنوان  افراد حقوقی در این بازارآتی ارز  فعالیت کنند؟

قطعا، همه فعالان بازار ارز که در بازار نقدی فعال هستند، باید در بازار آتی ارز هم حضور داشته باشند. باید تمام بانک های تجاری در معاملات آتی ارز فعال باشند، چراکه بخش عمده بازار ارز توسط آنها مدیریت می شود. این بانک ها حتی می توانند برای پوشش ریسک از بازار قراردادهای مشتقه استفاده کنند.

*آیا  بانک مرکزی به عنوان متولی تامین ارز در کشور  در این بازار فعال خواهد بود ؟

قطعا همین گونه است. حتی بازار مشتقه ارز باعث پوشش بیشتر نظارت بانکی مرکزی در کنترل بازار ارز خواهد شد. در برخی از بورس های دنیا نقش بازار گردان  یا بازارساز در بازار ارز بعضا به بانک های مرکزی سپرده می شودو بانک مرکزی می تواند به عنوان یک بازارگردان در چارچوب مقررات فعالیت کند. بنابراین بانک مرکزی همان نقش مدیریتی خود را در بازار آتی برعهده دارد.

*آیا دریافت کد معاملاتی آتی ارز دارای شرایط خاصی است؟برای افتتاح کد معاملاتی سرمایه گذاران خارجی چطور؟

شرایط دریافت کد معاملاتی آتی ارز همانند شرایط کد معاملات آتی سکه است و تفاوتی باهم ندارند. حتی به دنبال آن هستیم تدابیری برای معاملات آنلاین آتی ارز همانند معاملات آتی  اتخاذ کنیم. در مورد سرمایه گذار خارجی هم شرایط طبق روال مربوطه است و تفاوتی در این زمینه قائل نشده ایم. آنچه مشخص است در بازار جذابیت های بسیاری برای سرمایه گذار خارجی دارد. به همین خاطر اگر ابزار پوشش ریسک ارز داشته باشیم قطعا سرمایه گذاری خارجی برای ورود به این بازار بیشتر راغب خواهد شد. اما در غیر اینصورت با این وضعیت نوسانات ارزی،  سرمایه گذار خارجی وارد بازار سرمایه ما نخواهد شد.

*در صورت ایجاد شوک قیمتی در بازار ارز همانند آنچه که در سال ۹۱ رخ داد آیا بانک مرکزی می تواند بجای تزریق دلار در بازار نقدی در بازار آتی ارز ، دلار تزریق کند؟

در بسیاری از کشورها کنترل نرخ ارز در بازارمالی انجام می گیرد. بنابراین ما نیز باید به این سمت حرکت کنیم. لذا در بازار آتی این امکان وجود دارد که به راحتی این بازار را کنترل کرد.