تقسیم بندی محصولات پتروشیمی در بورس کالای ایران

به گزارش «کالاخبر»، محصولات و فرآورده های نفتی و پتروشیمی در بورس کالا از تقسیم بندی مجزایی برخوردار است که همین اقدام در وب سایت بورس کالا موجب شده تا بخش بزرگی از فعالان بازار و حتی تحلیل گران این شیوه تقسیم بندی را مورد استفاده قرار داده تا جایی که می توان این شیوه را یک برند برای بورس کالا نامید. با مراجعه به پایگاه اطلاع رسانی رسمی بورس کالا به آدرس:  http://www.ime.co.ir/offer-stat.html تقسیم بندی جدیدی ذکر شده که در آن محصولات و فرآورده های نفتی و پتروشیمی را در طبقه بندی زیر قرار داده است: دوده صنعتی، قیر، روغن، اکستراکت، شیمیایی، نفتا، گوگرد، پلیمر، گازها و خوراک ها، وکیوم باتوم، آیزوریسایکل، لوب کات، آیزوفید، فرآورده های نفتی، سلاپس واکس و عایق رطوبتی.

طبقه‌بندی پلیمرها در بورس کالا

طبقه‌بندی‌های رایج متعددی از لحاظ فنی برای پلیمرها متصور است اگرچه ترکیبات شیمیایی و نحوه تولید وجه اشتراک اصلی در طبقه‌بندی‌هاست. در بورس کالا اما شرایط دیگری برای دسته‌بندی پلیمرها وجود دارد که شاید از اهمیت تجاری و تولیدی آن‌ها حکایت دارد. حجم معاملات در بورس کالا خود مهمترین معرف برای طبقه‌بندی این گروه کالایی است و نشان می‌دهد که صنایع تکمیلی به چه کالاهایی بیشتر نیاز دارند و البته تولیدکنندگان در صنایع بالادستی چه کالاهایی را به صورت عمومی برای بازار داخلی تولید می‌کنند. این شیوه دسته‌بندی می‌تواند بسیاری از واقعیت‌های تولید و رخدادهای بازار را نشان دهد و به کمک این طبقه‌بندی ناخودآگاه اهمیت کالاها برای معامله‌گران و مصرف‌کنندگان خودنمایی می‌کند.

بر پایه داده‌های بورس کالا می‌توان ۱۴ گروه کالایی را در بازار پلیمرها طبقه‌بندی کرد. این دسته‌بندی بیش از واقعیت‌های فنی، رخدادهای واقعی در بازار را نشان می‌دهد ولی از ویژگی‌های فنی نیز نمی‌توان غافل شد. این گروه‌ها را می‌توان معرف کلی برای این بازار به شمار آورد ولی برخی از گروه‌های کالایی را بهتر است در یک دسته مورد بررسی قرار داد. به عنوان نمونه PVC بیشترین حجم معاملات و پلی‌پروپیلن‌های نساجی بیشترین ارزش دادوستد را به خود اختصاص داده است.

پلی‌پروپیلن‌های فیلم، نساجی و شیمیایی، پلی‌اتیلن ترفتالات بطری و نساجی، PVC، پلی‌اتیلن‌های سبک فیلم، سبک خطی، سنگین بادی، سنگین فیلم، پلی‌اتیلن سنگین اکستروژن (و گریدهای لوله) و سنگین تزریقی، ۱۲ گروه کالایی اصلی را تشکیل می‌دهد ولی در کنار آن مجموع پلی‌اتیلن‌های سنگین دورانی، پلی استایرن معمولی، انبساطی و مقاوم در یک گروه کالایی طبقه‌بندی می شود ولی برای گروه چهاردهم گروه‌هایی همچون پلی‌پروپیلن پزشکی، پلی‌اتیلن سبک تزریقی، پلی‌کربنات، گریدهای لاستیکی و این قبیل محصولات که از اهمیت کمتری برخوردار هستند، دسته‌بندی می‌شود.

نکته دیگر در طبقه‌بندی این گروه‌های کالایی قیمت هر محصول است ولی باید به حجم معاملات آن‌ها نیز توجه داشت. البته ذات دسته‌بندی گروه‌های کالایی لاستیکی در بازار پلیمرها خود مورد نقد قرار گرفته و البته قیمت بالاتر آن‌ها نیز می‌تواند مهم ارزیابی شود. از لحاظ قیمت و دقیق‌تر ارزش معاملات باید پلی‌پروپیلن‌ها را بیش از همه مهم ارزیابی کرد که هم از حجم دادوستد بالاتر و هم از ارزش معاملاتی بیشتری برخوردار شده است. از سوی دیگر گریدهای رایجی همچون سبک فیلم با توجه به چگالی کمتر و مصرف گسترده‌تر خود نیاز به بررسی دقیق و مجزایی دارد.

موارد فوق ویژگی‌هایی کلی هستند که قبل از بررسی گریدها به صورت اختصاصی نیاز به توضیح داشت؛ ولی در همین شرایط نیز ویژگی‌های بازار و دقیق‌تر رقابت برای خرید با فرض حجم معاملات شاید ویژگی اصلی و مهم برای بازار باشد.

در جدول ۱، گروه کالایی با ردیف ۱۳ یعنی پلی‌استایرن‌های معمولی، مقاوم، انبساطی و پلی‌اتیلن سنگین دورانی در یک بخش گردآوری شده است که البته دلیل اصلی آن را باید قرابت‌ها فنی این کالاها به شمار آورد که اغلب آن‌ها توسط پتروشیمی تبریز تولید می‌شد ولی هم‌اکنون تولیدکنندگان دیگری به جرگه تولید اضافه شده‌اند.

جدول طبقه‌بندی گروه‌های کالایی پلیمری که براساس وضعیت معاملاتی در ۷ ماه ابتدایی سال جاری ترسیم شده به تنهایی معرف کلی از وضعیت معاملاتی در گروه‌های کالایی است و واقعیت‌های تجاری و معاملاتی در بورس کالا را با آمار نشان می‌دهد. طبقه‌بندی گروه‌های کالایی براساس همین جدول انجام شده است.

از ویژگی‌های مهمی که در طبقه‌بندی پلیمرها اهمیت بسیاری دارد شاخص جریان مذاب (MFI) یا شاخص گرانروی مذاب (MFR) است. MFR شاخص اندازه‌گیری سهولت جریان مذاب گرانول‌های ترموپلاستیک‌هاست. این ویژگی نشان می‌دهد که جرم مشخصی از ماده بر حسب گرم در زمانی مشخص از یک لوله بسیار نازک ( مویین ) بر حسب فشار اعمال شده عبور می‌کند؛ در دمای معین چقدر است و البته با جرم مولکولی رابطه عکس دارد. MFR که با ویسکوزینه یا همان گران‌روی متناسب و مرتبط است تعیین می‌کند که این گرید برای چه فرآیندی مناسب است. به عبارت دیگر میزان تبدیل‌شدن به سیال یا جریان یافتن در اثر حرارت را نشان می‌دهد. MFR بالا برای تزریق و MFR پایین برای تولید اکستروژن مناسب‌تر است. MFR بالا برای قالب گیری مفید‌تر است و با گران‌روی کمتر به سادگی در قالب حرکت می‌کند ولی در اکستروژن عکس این ویژگی را نیاز داریم. برای انتخاب یک پلیمر و مخصوصاً برای بازاریابی پلی‌اتیلن‌ها و یا پلی‌پروپیلن‌ها بهتر است به این شاخص مراجعه کنیم زیرا به صورت کلی کاربردهای اصلی در صنایع مختلف را نشان می‌دهد.

به عنوان یک نمونه مشخص گریدهای سبک خطی یا فیلم MFR پایین نزدیک به ۱ تا ۲ ( و یا بیشتر ) برخوردار هستند و گریدهایی همچون پلی استایرن معمولی ۱۵۴۰ نزدیک به ۱۱ و یا پلی پروپیلن نساجی Z۳۰S از MFR نزدیک به ۲۵ برخوردار است.

 پلی وینیل کلراید موسوم به PVC

پرحجم‌ترین معاملات پلیمرها در ۷ ماه نخست سال ۹۷ در بورس کالا را PVC تشکیل می‌دهد، اگرچه حجم تولید آن بالاترین رتبه را در کشور ندارد. این گروه کالایی اما در بازارهای جهانی سومین پلیمر پرمصرف به شمار می‌رود. شاید مهمترین ویژگی PVC را بتوان قیمت پایین‌تر در کنار کیفیت مطلوب آن به شمار آورد که موجب شده تا حجم تولید و مصرف بالایی داشته باشد. به صورت کلی فرمول شیمیایی این گروه کالایی (C۲H۳Cl)n  است یعنی در ساختار مولکولی این نوع پلیمرها از کلر استفاده شده است. همین ویژگی در کنار تغییرات فیزیکی به تفاوت‌های فنی در فرآیندهای تولیدی نیز منتهی شده و برای تولید آن اغلب از نمک استفاده می‌شود یعنی ماده معدنی هم در تولید این نوع پلیمرها به کار رفته است. به همین دلیل اغلب واحدهای تولید PVC یا در کنار معادن نمک و یا در کنار دریا احداث می‌شود تا بتوانند قیمت تمام شده تولیدات را کاهش دهند. از ‌نظر قدمت، PVC نسبت به بیشتر پلیمرهای دیگر از پیشینه‌ای طولانی‌تر برخوردار است. به طور ذاتی، PVC سفید و طبیعتی بسیار خشک و شکننده دارد ولی به کمک افزودنی‌ها و یا تفاوت در فرآیندهای تولید از ویژگی‌های فنی متنوعی برخوردار شده است.

PVC  مفید است، چون در برابر دو چیز که از هم متنفرند مقاومت می‌کند: آب و آتش. به دلیل مقاومت در برابر آب، از آن برای ساختن بارانی، پرده های حمام و لوله های آب استفاده می شود. هم چنین به علت داشتن کلر، در برابر شعله مقاوم است. 

PVC کاربردهای گسترده‌ای دارد و به دلیل تفاوت‌های فنی از آن در تولید بسیاری از کالاهای اغلب ارزان‌قیمت استفاده می‌شود. بیشترین مصرف PVC را در مصالح ساختمانی به شمار می‌آورند تا جایی که در برخی از آمارهای بین‌المللی نیمی از کاربرد PVC در صنعت ساختمان مخابره شده است. در سال های اخیر PVC جایگزین مواد ساختمان‌سازی سنتی نظیر چوب، سیمان و سفال در بسیاری از مناطق شده ‌است. با وجود ظهور یک ماده ایده‌آل در ساختمان‌سازی؛ همچنان نگرانی در رابطه با هزینه PVC برای محیط زیست طبیعی و سلامتی انسان وجود دارد. به صورت تئوریک کاربرد PVC در علامت مغناطیسی کارت‌ها، برش عمودی پنجره‌ها، لوله، کانال و لوازم نصب کردنی، کیف‌های ارزان قیمت، پنجره‌های تاریک (بدون دید) و البته در شکل نرم آن برای لباس، لوازم منزل یا لوازم داخلی نظیر پرده، کف‌سازی و ساختن سقف، پوسته کابل‌های الکتریکی، توپ‌های بازی سبک وزن به ثبت می‌رسد. همچنین PVC ماده‌ای‌ است که اغلب برای لوله کشی آب و فاضلاب به علت ارزان بودن و انعطاف‌پذیر بودن استفاده می‌شود. شاید لوله پلیکا عمومی‌ترین نوع PVC  در بین مردم باشد که اغلب افراد PVC  را با همین محصول می‌شناسند ولی چرم مصنوعی و در و پنجره دوجداره را هم باید به این موارد افزود.

PVC  به دو گونه سخت و نرم دسته‌بندی می‌شود یعنی اگر نرم‌کننده به PVC  اضافه نشود نوع سخت و به همراه نرم‌کننده، نرم به شمار می‌رود. مهمترین کاربرد PVC  سخت در لوله ها و قاب های در و پنجره است. از این نوع PVC اغلب اوقات به عنوان بدون نرم کننده (UPVC) نام برده می شود و به دلیل نداشتن افزودنی؛ UPVC قابلیت اشتعال کمتری دارد. مصرف PVC  نرم از گستردگی بیشتری برخوردار است و در بازار تجاری در دو نوع S  و E معروف است که نوع S آن از طریق پلیمریزاسون سوسپانسیونی و نوع E از طریق پلیمریزاسیون امولسیونی تولید می شود. چون عایق خوبی است در روکش سیم کاربرد دارد، اگرچه کاربردهای عمده دیگر آن شامل لباس ها, عایق های حرارتی (فوم PVC) ، قسمت های مختلف اتومبیل ، چسب ها و روکش هاست.

در بازار ایران PVC نرم اهمیت بیشتری دارد و به صورت کلی در بازار داخلی به دو گروه عمده امولسیون با علامت اختصاری E و یا سوسپانسیون با علامت اختصاری S طبقه‌بندی می‌شود. در بازار داخلی انواع سوسپانسیون همچون S۵۷ ، S۶۰ ، S۶۵ و S۷۰ بیشترین جذابیت را به همراه دارد.

به صورت کلی پتروشیمی‌های آبادان، غدیر، بندر امام و اروند مهمترین تولیدکنندگان گریدهای سوسپانسیون و امولسیون PVC هستند اگرچه تولید گریدهای امولسیون پتروشیمی اروند بر سایرین برتری دارد.

در ۷ ماهه نخست امسال پتروشیمی اروند در بورس کالا ۱۴۱ هزار و ۷۵۸ تن PVC به فروش رسانده است. پتروشیمی بندر امام ۷۶ هزار و ۱۲۰ تن، پتروشیمی آبادان ۱۴ هزار و ۸۵۰ تن و پتروشیمی غدیر ۳۸ هزار و ۵۴۰ تن معامله کرده است. این وضعیت نشان می‌دهد که بیشترین حجم معامله و تغذیه بازار را در ابتدا پتروشیمی اروند و سپس بندر امام ، غدیر و پتروشیمی آبادان به خود اختصاص داده‌اند.

پتروشیمی بندرامام در ۷ ماهه نخست امسال دو گرید اصلیS۶۰  و S۶۵ را تولید کرده که ۱۵ هزار و ۸۳۰ تن آن را S۶۰ و مابقی آن را S۶۵ تشکیل می‌دهد. در این بازه زمانی پتروشیمی آبادان ۳۶۶۰ تن S۵۷  ، ۶۹۲۰ تن S۶۵ و مابقی آن را S۷۰ تولید کرده است. غدیر هم تنها S۶۵ تولید کرده است. پتروشیمی اروند ۱۳۱ هزار و ۶۳۸ تن گرید S۶۵ ، ۲۰۰۲ تن E۷۰۴۴ و ۷۰۶۲ تن E۶۸۳۴ و ۱۰۵۶ تن E۶۶۴۴ تولید کرده است.